منحنی یادگیری چیست و کاربردهای مهم آن کدام است؟

منحنی یادگیری نموداری است که رابطه میان عملکرد و زمان لازم برای انجام هر کار یا تلاش برای انجام آن کار را نشان می‌دهد.

منحنی یادگیری نموداری است که رابطه میان عملکرد و زمان لازم برای انجام هر کار یا تلاش برای انجام آن کار را نشان می‌دهد. این متغیرها رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند که این رابطه را روی نمودار هم می‌توان نشان داد. تئوری مذکور که به وسیله یک فرمول ریاضی نشان داده می‌شود به عنوان ابزار پیش‌بینی نیز قابل استفاده است. فرمول منحنی یادگیری با «مدل متوسط تجمعی» یا «مدل تی.پی رایت» نامگذاری می‌شود. این فرمول در سال 1936 توسط همین فرد شناخته شد. او در کار خود (عوامل مؤثر بر هزینه هواپیماها) دریافت که افزایش عملکرد تولید باعث کاهش هزینه تولید هواپیما می‌شود. همین مسئله نیز باعث پیدایش فرمول مذکور شد. نحوه به‌کارگیری فرمول منحنی یادگیری در اقتصاد در سال 1964 در نشریه هاروارد بیزینس ری‌ویو منتشر شد. انتشار این فرمول حاصل تلاش‌ها و پردازش‌های وینفرد هیرشمن (Winfred B.Hirschmann) بود. طبق این نظریه‌، گذشت زمان باعث افزایش بازدهی و کارایی فرد می‌شود؛ البته به شرط این که فرد مورد نظر یادگیرنده باشد.                

کاربردهای منحنی یادگیری

منحنی یادگیری دو کاربرد دارد:

• کاربرد عمومی (کیفی)
• کاربرد اندازه‌گیری شده (کمّی)

کاربرد عمومی

یکی از کاربردهای منحنی یادگیری، استفاده در گفتار محاوره‌ای برای نشان دادن رابطه مورد نیاز برای انجام کار چالش برانگیز و دشوار است. این کاربرد از آن جهت که برای هر کاری قابل استفاده است و حالت عمومی دارد به کاربرد عمومی شناخته می‌شود.

توصیف منحنی یادگیری در زمان لازم برای یادگیری نواختن پیانو توسط هنرجو، نمونه‌ای از کاربرد عمومی آن است. در این حالت بیشتر به توصیف کیفی میزان پیشرفت یادگیری در طول زمان پرداخته می‌شود. بنابراین در کاربرد عمومی این منحنی از گرافیک و فرمول ریاضی استفاده نمی‌شود.

کاربرد اندازه‌گیری شده

دیگر کاربرد منحنی، روش کمی است. کمک گرفتن از مدل‌های ریاضی برای نشان دادن میزان مهارت و تسلط بر کاری، به کاربرد اندازه‌گیری این منحنی اشاره دارد. روش اندازه‌گیری منحنی مذکور تنها برای متغیرها و کارهایی که تکرار می‌شوند کاربرد دارد، زیرا تنها در این صورت است که می‌توان متغیرها را در بازه‌های زمانی مختلف اندازه گرفت و تغییرات آنها را بدست آورد. این همان چیزیست که مدیریت مالی و مدیریت پروژه کسب و کارها به آن نیاز دارند.

شرایط استفاده از منحنی یادگیری

سرعت پیشرفت کار از جمله مواردی است که از متغیرهای مختلف تاثیر می‌پذیرد. انعکاس دقیق این متغیرها در منحنی یادگیری امری غیر ممکن است. بنابراین در این منحنی باید یک متغیر مشخص که قابل اندازه‌گیری و تکرار است را ردیابی کرد.

به طور مثال در طراحی محصول جدید متغیرهایی از قبیل ویژگی‌های محصول، نوع محصول، انگیزه، دانش و تجربه، کیفیت همکاری واحدهای سازمان، روش‌های طراحی و موارد دیگری وجود دارد. اما متغیری مانند انگیزه عملا در این جا کاربرد ندارد، زیرا اندازه‌گیری آن بسیار دشوار است. در نتیجه تحلیل طراحی محصول به دلیل متغیرهای زیاد و پیچیده‌ای که دارد، توسط این منحنی ممکن نیست.

اپراتور کارخانه که در حال یادگیری کار با دستگاه است، مثال قابل اندازه‌گیری است که می‌توان از منحنی یادگیری برای محاسبه پیشرفت او استفاده کرد. اپراتوری دستگاه مراحلی قابل تکرار و اندازه‌گیری دارد. حال با توجه به این که اپراتور به مرور زمان پیروی از روند کار با دستگاه را می‌آموزد، مسلما پس از مدتی ماهرتر و سریع‌تر می‌شود. این پیشرفت را می‌توان با منحنی مذکور اندازه‌گیری کرد.

پس تا اینجا این نتیجه حاصل می‌شود که مدیریت منابع انسانی با کمک مدل منحنی یادگیری می‌تواند راه های بهبود کارایی از طریق بهبود عملکرد نیروی انسانی را بیابد.

مدل منحنی یادگیری در جنگ جهانی دوم استفاده گسترده داشت؛ زمانی که افزایش تولید هواپیما باعث کاهش هزینه‌ها می‌شد. بعدها این مدل و مفهوم برای بهبود عملکرد اقتصادی در تجارت نیز مورد استفاده قرار گرفت.

نمونه‌های واقعی استفاده از منحنی یادگیری

منحنی یادگیری به دلیل استفاده گسترده‌ای که دارد با اسامی مختلف شناخته می‌شود. از جمله:

• منحنی تجربه
• منحنی هزینه
• منحنی کارایی
• منحنی بهره‌وری

در کل این منحنی با هر اسمی که استفاده شود، مدت زمانی که طول می‌کشد تا فرد در کاری تجربه کسب کند و یا زمانی که طول می‌کشد تا یک شرکت در عرضه محصول خاص خبره شود را مشخص می‌کند. امروزه «یادگیری» به نوعی عامل بهبود فرآیند شناخته می‌شود.

در ادامه مثال‌هایی برای استفاده منحنی در عصر حاضر ذکر کرده‌ایم.

۱. صنعت

با کمک منحنی یادگیری می‌توان ارتباط هزینه‌های تولید با عملکرد نیروی انسانی را پیگیری کرد. هزینه، ساعت کار و تولید تجمعی واحد از جمله متغیرهای این منحنی هستند. با افزایش عملکرد نیروها، هزینه‌های هر واحد معمولا کاهش می‌یابد.

منحنی برای پیش‌بینی هزینه‌های احتمالی هم کاربرد دارد. به طور مثال در زمان قیمت‌گذاری محصول جدید، هزینه‌های نیروی کار نیز بررسی می‌شود. حال اگر مدت زمان مورد نیاز برای تولید محصول دو ساعت باشد، قطعا دوره تولید دو ساعته در کنار سایر هزینه‌ها در قیمت عرضه محصول به بازار دخیل خواهد بود. 

اکنون اگر زمان تولید محصول بر اساس چند تلاش اول محاسبه شود چه اتفاقی می‌افتد؟ زمان تولید این محصول برای صدمین بار، به یک ساعت کاهش خواهد یافت؟ این موارد باعث عرضه محصول به بازار با قیمت بسیار بالا شده و فروش بالقوه کمتری در پی خواهد داشت. به همین دلیل است که پیشروان بازار معمولا محصولات خود را با قیمت بالا عرضه می‌کنند و تحلیلگران نیز برای مزیت رقابتی به دنبال استراتژی‌های رهبری هزینه هستند.

۲. کسب و کار

هر دو روش منحنی یادگیری (روش عمومی، روش اندازه‌گیری کمّی) در عملکرد سازمانی کاربرد دارند. تعیین این که از کدام روش استفاده شود به قابلیت اندازه‌گیری عملکرد بستگی دارد. به عبارت دیگر برای عملکردهای قابل اندازه‌گیری می‌توان از روش کمّی استفاده کرد و برای عملکردهای غیرقابل اندازه‌گیری از روش عمومی. 

به طور مثال ممکن است کارمندان یک سازمان در یادگیری کاری دشوار مانند کار با یک نرم‌افزار پیچیده در ابتدای راه عملکرد ضعیف داشته باشند. در این زمان اگر هدف آگاهی کارمندان از نحوه استفاده از نرم‌افزار در شرایط خاص باشد، باید از روش عمومی منحنی استفاده کرد؛ زیرا این موضوع متغیرهای زیادی دارد و عملا قابل اندازه‌گیری نیست. 

سازمان‌ها با کمک رویکرد عمومی منحنی یادگیری می‌توانند به درک درستی از ملزومات کسب مهارت در نرم‌افزار برسند. اگر پشتیبانی آموزشی و زمان تمرین را دو فاکتور مهم در نظر بگیریم می‌توان به این نتیجه رسید که کارمندانی که از پشتیبانی آموزشی بهره‌مند می‌شوند و زمان تمرین را سپری می‌کنند، عملکرد بهتری نسبت به کارمندانی که پشتیبانی آموزشی دریافت نمی‌کنند، خواهند داشت.

سازمان‌ها برای استفاده از روش کمّی منحنی باید یک متغیر خاص را تحلیل کنند. به طور مثال سازمانی که به دنبال بهبود خدمات به مشتری است می‌تواند یک ابتکار جدید مانند تلاش را در نظر بگیرد. سپس این سازمان باید عملکرد تلاش خود را در طی زمان تحلیل کند و به این ترتیب از تاثیر آن بر بهبود خدمات خود مطلع شود.

فرمول منحنی یادگیری

بر اساس نظریه منحنی یادگیری، تکرار و تلاش برای انجام یک کار باید موجب کاهش زمان انجام آن کار شود. اگر قرار باشد تلاش‌های مکرر یادگیرنده را نسبت به زمان انجام آن کار ترسیم کنیم، الگویی حاصل خواهد شد که نشان می‌دهد به مرور زمان انجام این کار سرعت می‌گیرد؛ زیرا یادگیرنده با تلاش و تکرار در اصل تجربه کسب می‌کند. این مسئله با فرمول ریاضی نشان داده می‌شود که می‌توان از آن به عنوان ابزار پیش‌بینی استفاده کرد.

فرمول منحنی یادگیری (مدل تی.پی رایت) همانطور که گفته شد اولین بار در سال 1936 توسط همین فرد ارائه شد؛ اما این فرمول دچار تغییر شده و در حال حاضر به شکل زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

Y = axb 

که در آن: 

• Y= میانگین زمان در طول مدت اندازه‌گیری.
• a= زمان اولین تلاش برای انجام کار.
• X= تعداد کل تلاش  های انجام شده.
• B= شیب عملکرد.

فرمول منحنی یادگیری امروزه به عنوان شاخص ارزیابی عملکرد توسط مدیریت منابع انسانی نیز استفاده می‌شود.

نمودار مدل میانگین تجمعی (تصویر بالا) نشان دهنده روند نزولی یک منحنی با گذشت زمان است. این منحنی نشان می‌دهد که پس از گذشت مدتی، زمان تولید واحد جدید کاهش می‌یابد. این فرمول صراحتا بیان می‌کند که افزایش تعداد تلاش‌ها باعث کاهش زمان انجام کار می‌شود.

از فرمول منحنی می‌توان برای پیش‌بینی میزان تولید یک محصول و یا میزان یادگیری فرد در یک کار ساده استفاده کرد.

الگوهای منحنی یادگیری

تا اینجا متوجه شدیم بر اساس منحنی یادگیری، تلاش بیشتر مساویست با کاهش زمان. اما این منحنی همیشه به یک شکل و روال نیست. بسیاری از عوامل هستند که بر نتیجه نهایی تاثیر می‌گذارد و باعث به وجود آمدن نمودارهای مختلف می‌شود. 

در ادامه چهار الگوی رایج منحنی یادگیری را بررسی می‌کنیم:

الگوی کاهنده منحنی یادگیری

در این منحنی پیشرفت در آغاز کار سرعت زیادی دارد. اما پس از گذشت زمان این پیشرفت کاهش می‌یابد. تفاوت این الگو با الگو فزاینده – کاهنده در این است که منحنی فزاینده – کاهنده نشان دهنده سرعت پیشرفت در ابتدا و کاهش آن پس از گذشت مدتی است. در حالی در الگوی کاهنده نمودار پس از گذشت مدتی به خط افقی تبدیل می‌شود. این منحنی در اصل آسان بودن یادگیری و پیشرفت در ابتدای راه را توصیف می‌کند.

افقی شدن منحنی کاهنده به معنای کامل شدن سطح یادگیری فرد است. زمانی که رشد و یادگیری فرد به حداکثر برسد دیگر پیشرفتی حاصل نمی‌شود. البته این موضوع گاهی به از دست دادن انگیزه یا خستگی فرد نیز تفسیر می‌شود. 

الگوی فزاینده منحنی یادگیری

این الگوی منحنی یادگیری برعکس الگوی کاهنده است. در این الگو سرعت پیشرفت در ابتدا کند بوده اما به مرور زمان افزایش می‌یابد. روند صعودی منحنی تا جایی ادامه می‌یابد که مهارت فرد به حداکثر برسد. این الگو معمولا نشان دهنده پیشرفت در یادگیری مسائل پیچیده است.

الگوی فزاینده – کاهنده منحنی یادگیری (منحنی S)

الگوی فزاینده – کاهنده منحنی یادگیری که به منحنی S نیز شناخته می‌شود، یکی از متداول‌ترین الگوها است. این منحنی به دو نیمه تقسیم می‌شود. نیمه اول آن نشان دهنده فرد تازه کاری است که برای کسب مهارت‌های لازم به زمان بیشتری نیاز دارد. به همین دلیل روند صعودی آن در ابتدا آهسته است. 

نیمه دوم منحنی فزاینده – کاهنده نشان دهنده زمان کمتری است که فرد برای انجام کارها نیاز دارد. زیرا حداکثر مهارت‌های لازم را کسب کرده است. انتهای الگوی فزاینده – کاهنده معمولا خط افقی می‌شود که نشان دهنده چالشی جدید است.

الگوی پیچیده‌ی منحنی یادگیری

در این حالت الگوی پیچیده‌تری برای منحنی ایجاد می‌شود که اطلاعات بیشتری را در اختیار می‌گذارد. 

مودار پیچیده یادگیری، یادگیری را به 5 سطح تقسیم می‌کند. مرحله ابتدایی این منحنی یادگیری، نشان دهنده کند بودن سرعت یادگیری است. در مرحله دوم سرعت یادگیری افزایش می‌یابد و این نتیجه حاصل می‌شود که یادگیرنده مهارت‌های لازم را کسب کرده است. در مرحله سوم یادگیرنده با فکر این که تمام مهارت‌ها را کسب کرده، متوقف می‌شود یا به اصطلاح خودش را گم می‌کند. در مرحله چهارم یادگیرنده مجددا به مسیر یادگیری باز می‌گردد و به این ترتیب مهارت‌های خود را بهبود می‌بخشد. آخرین نقطه از این منحنی همان نقطه کسب مهارت به صورت ناخودآگاه و فی‌البداهه است. در این نقطه فرد به سطحی از توانایی می‌رسد که بدون نیاز به فکر کردن، کارها را انجام می‌دهد.

نقطه انتهایی منحنی پیچیده، مانند زمانی است که فرد رانندگی را یاد گرفته و مهارت‌های رانندگی ملکه ذهنش شده‌اند. در این زمان فرد بدون نیاز به فکر کردن درباره نحوه تعویض دنده و … رانندگی می‌کند.

موافقان و مخالفان منحنی یادگیری

موافقان و طرفداران این موضوع ادعا دارند: با کمک این منحنی می‌توان بهره‌وری و عملکرد نیروی انسانی را بهبود بخشید و هزینه‌ها را کاهش داد. مدیریت منابع انسانی و مدیریت استراتژی موافق با این منحنی می‌گوید استفاده از آن برای پیش‌بینی عملکرد، می‌تواند انگیزه و اشتیاق به وجود آورد و امکان برنامه ریزی استراتژیک را فراهم نماید.

√ بهبود عملکرد همیشه با یادگیری همراه است و به تنهایی اتفاق نمی‌افتد. با گنجاندن فرهنگ یادگیری در میان استراتژی‌های سازمان و تشویق کارکنان به یادگیری می‌توان انتظار افزایش سطح عملکرد روی منحنی را داشت.

√ با توجه به این که یادگیری امر نسبتا پایداری است، می‌توان با استفاده از منحنی روند یادگیری را ایجاد کرد. به این ترتیب امکان پیش‌بینی دقیق‌تر و اتخاذ تصمیمات بهتر فراهم می‌شود.

و اما مخالفان به محدودیت‌های آن متمرکز شده‌اند. آنها می‌گویند این منحنی مبتنی بر فرضیات است و بسیاری از متغیرهای مؤثر بر یادگیری و عملکرد را نادیده می‌گیرد. 

× استفاده از منحنی برای پیش‌بینی عملکرد کلی یا فرآیندهای کلی مستلزم در نظر گرفتن عواملی از قبیل انگیزش، پویایی محیط، منابع یادگیری، دانش یا تجربه و عوامل جامعه شناختی است. در حالی که این موارد در منحنی نادیده گرفته می‌شوند.

× منحنی یادگیری تمام مسائل را نمی‌گوید. در بسیاری از مواقع نتایجی که این منحنی نشان می‌دهد، نتایج مورد انتظار نیستند. بنابراین در چنین مواقعی برای بهبود نتیجه باید بررسی بیشتری صورت بگیرد تا متغیرهای اساسی تاثیرگذار بر آن شناسایی شوند.

 منحنی یادگیری شیبدار

منحنی یادگیری شیبدار عبارتی است که برای توصیف دشواری اولیه‌ی یادگیری نحوه انجام کارهای پیچیده بکار می‌رود. پیچیدگی کارها و چالش برانگیز بودن آنها باعث کند بودن یادگیری آن ها خواهد شد. 

الگوی منحنی شیبدار در واقعیت، منحنی با شیب تند است که یادگیری سریع در ابتدای دوره را نشان می‌دهد. همانطور که می‌دانید در منحنی یادگیری، میزان پیشرفت در مقیاس زمان سنجیده می‌شود. بنابراین:

• اگر منحنی مانند نمودار آبی در شکل زیر، شیبدار بود پس یادگیرنده در طی زمانی کوتاه پیشرفت می‌کند و مهارت‌های لازم را بدست می‌آورد.
• نمودار قرمز رنگ در منحنی (شکل زیر) که شیبی ملایم و طولانی دارد، نشان می‌دهد که یادگیرنده برای یادگیری مهارت‌ها و بدست گرفتن کار به زمان، تمرین و تلاش بیشتری نیاز دارد.

 از مقایسه نمودار منحنی یادگیری شیبدار و کم شیب این نتیجه حاصل می‌شود که نمودار شیبدار یک پیشرفت سریع را با یک قوز در ابتدا و ایجاد خط افقی پس از آن نمایش می‌دهد. اما نمودار کم شیب نمایش دهنده یک پیشرفت طولانی که به آرامی حاصل شده و به مرور زمان بهبود می‌یابد، است.

منحنی می‌گوید در طول یک بازه زمانی مشخص، بهره‌وری بیشتر می‌شود.

با پیشرفت فناوری، یادگیری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. یادگیری در طول زمان هزینه‌ها را کم می‌کند و در نهایت یادگیری سبب می‌شود به یک سری مزایای مطلق دست‌ پیدا کنید. وقتی شما برای یک فرد یک وظیفه‌ای در نظر بگیرید و او این وظیفه را در یک مدت زمان مشخص چندین بار تکرار کند، متوجه خواهید شد هربار این وظیفه را بهتر انجام می‌دهد و زمان و انرژی کمتری برای آن خرج می‌کند. اگر این داده‌ها را در یک نمودار ببریم، می‌توانیم هزینه‌ و تلاشی را که برای یاددادن این وظیفه به فرد شده است و نتیجه کاری که در هربار اجرای آن فرد به‌دست می‌آورد باهم مقایسه کنیم. به این منحنی، منحنی یادگیری می‌گویند.

منجنی یادگیری می‌گوید که اگر کاری را بارها انجام دهیم، زمان کمتری برای هربار انجام آن مورد نیاز است.

منحنی یادگیری می‌گوید که در طول یک بازه زمانی مشخص، بهره‌وری بیشتر می‌شود؛ یعنی با کم شدن آموزش، بهره‌وری افزایش می‌یابد. پس اگر نرخ بهره‌وری شما ۲۰ درصد باشد، نرخ یادگیری شما ۸۰ درصد است.

منحنی یادگیری برای گرفتن یک سری از تصمیم‌ها در سازمان و شرکتتان تأثیرگذار است؛ همانند:

از طرفی منحنی یادگیری باعث پیشرفت‌های زیر در سازمانتان می‌شود:

کاربردهای منحنی

منحنی یادگیری را برای اهداف زیر نیز می‌توان استفاده کرد.

۱) برنامه‌ریزی کاری

یک برنامه‌ریزی درست و خوب نیاز اساسی هر شرکت و سازمانی است. با یک برنامه‌ریزی خوب شانس رسیدن به اهدافتان هم بیشتر می‌شود. منحنی یادگیری بر روی حجم کاری افراد و پروژه‌های آنها مؤثر است و درنتیجه در زمان تحویل آنها اثر دارد. پس با استناد به منحنی یادگیری می‌توان برنامه‌ریزی دقیق‌تری هم انجام داد.

۲) ابزار و وسایل مورد نیاز

وقتی بهره‌وری کارمندان با آموزش خوب بیشتر می‌شود، نرخ تولید بیشتر می‌شود و لوازم و سخت‌افزار بیشتری مورد نیاز است. با تفسیر منحنی می‌توان این ابزارآلات را پیش‌بینی کرد.

۳) سنجش برنامه آموزش

منحنی یادگیری می‌تواند برای اندازه‌گیری و سنجش تأثیر برنامه آموزشی نیز استفاده شود. اگر کارمندان بتوانند یک منحنی یادگیری راضی کننده را خلق کنند، پس یعنی برنامه‌های آموزشی موفق بوده‌اند.

۴) تخمین هزینه‌ها

منحنی یادگیری یکی از تکنیک‌های تخمین هزینه‌ها است. از طریق منحنی یادگیری می‌توانید متوجه شوید که چه هزینه‌هایی در آینده کم خواهد شد و درنتیجه می‌توانید برنامه جدیدی را به سیستم خود اضافه کنید.

۵) تخمین نیازها

منحنی آموزش برای تخمین نیازها نیز استفاده می‌شود. با تخمین هزینه‌ها می‌توانید درآمد خود را تخمین بزنید و چالش‌ها و نیازهای پیش روی خود را پیش‌بینی کنید.

با منحنی یادگیری می‌توانید استراتژی بهتری برای سازمان خود رقم بزنید.

منبع: shareyouressays