نقش ارزیابی عملکرد در شرکت‌ها چیست؟

روش های ارزیابی عملکرد شرکت

یکی از روش هایی که می توان با استفاده از آن اقدام به ارزیابی عملکرد شرکت نمود، استفاده از شاخص ها و سنجه های مالی است. ما به این مسئله پرداخته و در نهایت نیز به نحوه ارزیابی این عملکرد شرکت های سرمایه گذاری، می پردازیم.

مفهوم عملکرد معمولا به عملکرد مالی اشاره دارد؛ که می تواند ابعاد وسیعی همچون سود خالص، فروش، حاشیه ناخالص و دیگر شاخص های حسابداری و مالی را در برگیرد. این شاخص ها قادر هستند در ارزیابی رشد شرکت ها و واحدهای کسب و کار تعیین شده نیز، در طول یک دوره معین، مفید واقع شوند. اما این شاخص های عملکرد مطلق، نمی توانند برای ارزیابی عملکرد شرکت در مقایسه با شرکت های دیگر با اندازه های متفاوت یا شرکت های مختلف که در دیگر صنایع فعالیت دارند، مفید باشند.

مثلا، دو شرکت را فرض کنید که هر دو دارای سود خالصی معادل 15 میلیون دلار هستند؛ اما یکی از این شرکت ها بزرگ بوده ( مثلا 1 میلیارد دلار کل درآمد فروش آن است)، در حالی که شرکت دیگر کوچک است (مثلا 100 میلیون دلار کل درآمد فروش آن است). در این حالت کدام شرکت سودآورتر بوده است؟

اگر فقط سود خالص را مد نظر قرار دهیم، باید بگوییم هر دو شرکت به یک میزان سودآوری داشته اند. اما از آنجایی که یکی از شرکت ها بزرگ و دیگری کوچک است، این پاسخ می تواند انسان را گمراه کند. به همین دلیل، شاخص های نسبت، به منظور مقایسه این شرکت ها مفیدتر خواهند بود؛ زیرا آنها از شاخص های مطلق همچون سود خالص، برای تقسیم کردن با ارزیابی عملکرد شرکت و به دست آوردن یک مخرج مشترک استاندارد استفاده می کنند.

از جمله رایج ترین شاخص های نسبت را می توانیم بازده دارایی ها (کل دارایی ها/ سود خالص)، بازده فروش (سود خالص نسبت به فروش) و بازده حقوق صاحبان سهام (سود خالص کل حقوق صاحبان سهام)، بیان کنیم. البته شاخص های نسبت دیگری هم برای ارزیابی کردن عملکرد شرکت ها و فعالیت کسب و کارها استفاده می شوند.

در فرض اول، بازده فروش شرکت فرضی اول (که در بالا اشاره کردیم)، 5/1 درصد است، در حالی که بازده فروش شرکت دیگر (شرکت کوچکتر) 15 درصد است. در اصل، شرکت فرضی اول برای هر یک دلار فروش، تنها 5.1 درصد سود خالص کسب کرده است. در حالی که شرکت فرضی دوم برای هر دلار فروش، ده برابر بازده بیشتری را موفق شده است کسب کند.

با کنترل اندازه شرکت، شاخص نسبت- بازده فروش- نشان خواهد داد که شرکت کوچکتر، نسبت به شرکت بزرگتر سودآوری قابل توجهی داشته است. این مثال تنها یک نمونه ساده از ارزیابی عملکرد شرکت از نظر مالی به شمار می رود که می توان با استفاده از آن این ارزیابی را درک کرد.

نقش تجزیه و تحلیل صورت های مالی در ارزیابی عملکرد شرکت

تجزیه و تحلیل صورت های مالی و تحلیل سلامت مالی در ارزیابی عملکرد شرکت، می تواند به منظور رونق سازمان ها و کسب و کارها، بسیار مفید باشد. تحلیل صورت مالی، در اصل همچون سرنخ هایی است که اطلاعات مهمی را در مورد استراتژی هایی که شرکت به دنبال آن است، به صاحبان کسب و کارها ارائه می کند.

این فرایند می تواند منجر به درست انجام شدن ارزیابی عملکرد شرکت نیز شود. از این رو برای تحلیل استراتژی های دیگر رقبا هم، یک ابزار مهم به شمار می رود. در این بخش سه نوع نسبت را معرفی می کنیم که از آنها برای تحلیل صورت مالی می توان استفاده کرد. پس از آن نیز، به بررسی نسبت های اضافی که توسط استراتژیست ها به صورت خاص مورد توجه قرار گرفته اند، خواهیم پرداخت.

نسبت های مالی

دو نسبت پرکاربردی که در ارزیابی عملکرد شرکت تاثیرگذار هستند را، باید بازده حقوق صاحبان سهام و بازده دارایی ها بیان کنیم. هر دوی این نسبت ها، عملکرد مالی کلان شرکت را مورد بررسی قرار داده و به این صورت محاسبه می شوند:

بازده دارایی ها = کل دارایی ها / سود خالص

بازده حقوق صاحبان سهام = کل حقوق صاحبان سهام / سود خالص

شاخص های بیشتری نیز وجود دارند که برای بررسی کردن دقیق کارایی و عملکرد عملیات جاری یک کسب و کار، سودمند خواهند بود. این نسبت ها مشمول حاشیه سود خالص، حاشیه سود و نسبت گردش دارایی می شوند؛ و به این صورت محاسبه می گردند:

حاشیه سود خالص خالص = سود خالص / فروش

حاشیه سود خالص = حاشیه ناخالص / فروش

نسبت گردش دارایی ها = خالص فروش / میانگین کل دارایی ها

توجه داشته باشید که:

بازده دارایی ها = نسبت گردش دارایی به حاشیه سود خالص، دارای یک مفهوم ضمنی است. یعنی مدیران قادر هستند به دو صورت سودآوری کلی شرکت را افزایش دهند.

1) افزایش دادن میزان سودهایی که از فروش شرکت به دست می آورند.

2) افزایش دادن حجم فروش بسته به دارایی های شرکت.

دسته ای از کسب و کارها دارای حجم بالایی هستند؛ یعنی بیشترین سودی که به دست می آورند، از طریق فروش است. مثلا، اکثر تاسیسات خرده فروشی، مخصوصا فروشگاه های خوار و بار فروشی، گرایش نسبتا پایینی به حاشیه سود خالص دارند. اما آنها با ایجاد کردن سطح بالایی از فروش «جبران از طریق حجم»، هدف خود را مشخص کرده و در نتیجه به نسبت گردش دارایی بالایی دست خواهند یافت. معمولا سودآورترین کسب و کارها هم دارای حاشیه سود بالایی هستند و هم از حجم یا نسبت گردش فروش بالایی برخوردارند.

نسبت های اهرمی

از متداول ترین شاخص ها در ارزیابی عملکرد شرکت، باید به شاخص های بدهی و اهرمی نسبت بدهی به سرمایه اشاره کنیم. این نسبت در اصل گویای آن است که دارایی های شرکت به جای آورده سهامداران، از طریق وام یا بدهی تامین می شود و به این صورت محاسبه می گردد:

نسبت بدهی به سرمایه = کل بدهی / کل حقوق صاحبان سهام

نوع پرکاربرد دیگری از شاخص برای بدهی، که قادر به سنجیدن توان پرداخت یا توانایی آن برای ایفای تعهدات مالی بلند مدت است، نسبت دفعات پوشش بهره است. این نسبت به این صورت محاسبه می شود:

دفعات پوشش هزینه بهره = هزینه بهره / سود پیش از کسر بهره و مالیات

به عبارت دیگر، نسبت پوشش هزینه بهره، بخشی را بررسی می کند که درآمدهای جاری یک شرکت به منظور پرداخت های بهره جاری، کافی باشند.

نسبت های نقدینگی

در این نسبت، می توان اقدام به ارزیابی توانایی شرکت ها برای ایفای تعهدات مالی جاری نمود. دو شاخص شناخته شده نسبت نقدینگی، نسبت آنی (نسبت سریع، که گاهی نسبت محک  acid test ratio هم یاد می شود) و نسبت جاری هستند. این نسبت ها به شکل زیر محاسبه می شوند:

نسبت جاری = بدهی جاری / دارایی های جاری.

نسبت آنی = بدهی جاری / ( پیش پرداخت هزینه ها- دارایی های جاری- موجودی).

سختگیرانه ترین شاخص توانایی یک شرکت برای ایفای تعهدات مالی جاری، نسبت آنی است؛ زیرا تنها شامل نقد شونده ترین دارایی های جاری می شود.

نسبت های فراهم کننده اطلاعات درباره محتوای استراتژی

برخی از نسبت های مالی در ارزیابی عملکرد شرکت وجود دارند، که بسیار خاص و مورد توجه استراتژیست ها هستند. مثلا، علاوه بر نقدینگی، نسبت های مالی، ارزیابی عملکرد شرکت و ساختار سرمایه، قادر هستند سرنخ های مهمی را در خصوص شناخت استراتژی های سازمانی بیابند. شرکت هایی که از نسبت بالای فروش برخوردارند و یا از سطح تبلیغات و بازاریابی کل فروش بالایی برخوردارند، در تلاش هستند که بتوانند آگاهی در مصرف کنندگان ایجاد کنند. سپس از طریق بازاریابی و تبلیغات، حس وفاداری را در مشتری بیشتر نمایند.

شرکت هایی که از نسبت های بالای هزینه های تحقق و توسعه به کل فروش برخوردارند، ممکن است در زمان انجام فعالیت هایی برای توسعه خدمات و محصولات جدید خود، یا حتی تلاش برای کاهش هزینه ها به وسیله توسعه، بهتر عمل کنند. از سوی دیگر، شرکت هایی که از نسبت های بالای هزینه های سرمایه ای به کل فروش برخوردارند، ممکن است در حال انجام برنامه ریزی مناسب به منظور افزایش ظرفیت تولید خود باشند.

ارزش افزوده اقتصادی و بازار

در ارزیابی عملکرد شرکت یک شاخص با مفهوم سود اقتصادی، رابطه تنگاتنگی دارد؛ آن هم ارزش افزوده اقتصادی است. بیشتر تحلیلگران مالی معتقد هستند که ارزش افزوده اقتصادی، نسبت به سود خالص، شاخص بهتری برای ارزیابی عملکرد شرکت خواهد بود؛ زیرا شامل هزینه آورده سرمایه گذاری می شود. در اصل برای محاسبه این میزان ارزش افزوده اقتصادی، از فرمول زیر استفاده می شود:

ارزش افزوده اقتصادی = سود عملیاتی – هزینه سرمایه – هزینه بهره – مالیات.

برای آنکه بتوانید بهتر مفهوم ارزش افزوده اقتصادی را درک کنید، شرکتی را مثلا میزنیم که سود خالص آن معادل 7242 میلیون دلار است. در حالی که هزینه بهره 599، سود عملیاتی 10888 میلیون دلار و مالیات آن 40097 میلیون دلار است. علاوه بر آن، هزینه سرمایه شرکت هم بسته به حقوق سهامداران 32419 میلیون دلار و هزینه فرضی سرمایه 15 درصد، معادل 4874 میلیون دلار باید در نظر گرفته شود.

وارد کردن این ارقام در فرمولی که ذکر کردیم، ارزش افزوده اقتصادی 318 میلیون دلار را به ما نشان خواهد داد. این میزان بسیار کمتر از میزان سود خالص شرکت که معادل 7242 میلیون دلاری است که از طرف شرکت گزارش شده است. اما می توان به تصویر دقیق تری از سود اقتصادی دست یافت. به این دلیل که هزینه تمام شده و نسبت داده شده سرمایه (imputed cost of capital) را در بر می گیرد.

ارزش افزوده بازار، میزان ارزش سرمایه گذاری سهامداران را سنجیده و می توان ارزش بازار جاری شرکتی را با کسر از این ارزش سرمایه گذاری سهامداران به دست آورد. برای محاسبه این ارزش افزوده، از فرمول زیر می توان استفاده کرد.

ارزش افزوده بازار = ارزش بازار – ارزش دفتری سهام سرمایه و سرمایه پرداخت شده.

برای درک بهتر، تصور کنید که شرکتی، دارای ارزش بازار معادل 425، 100 میلیون دلار است. در حالی که ارزش دفتری سهام سرمایه و سرمایه پرداخت شده معادل 425، 15 میلیون دلار است. در این شرکت، میزان ارزش افزوده بازاری، بیشتر از ارزش سرمایه گذاری اولیه سهامداران بوده و معادل 85.000 میلیون دلار می شود.

محدودیت ها و نقاط قوت تحلیل صورت های مالی

نقطه قوت تحلیل صورتهای مالی در ارزیابی عملکرد شرکت، دسترسی به داده ها است. داده های مالی شرکت های سهامی عامل، به طور کامل از طریق گزارش های سالانه، اوراق بهادار و مدارک به ثبت رسیده نزد بورس و دیگر پایگاه های داده عمومی، در دسترس قرار می گیرد. می توان صورت های مالی بسیاری از شرکت ها را در وب سایت آنها به دست آورد. حتی از طریق EDGAR، همچنین خدمات اینترنتی برای دسترسی به سوابق حفظ شده توسط کمیسیون بورس و اوراق بهادار، آنها را به دست آورد.

از دیگر مزایای تحلیل صورت های مالی، باید به شاخصهای نسبت اشاره کرد. به این صورت که شرکت ها با سرعت بیشتری به یکدیگر مقایسه خواهند شد. البته باید بگوییم این تحلیل، از برخی محدودیت ها نیز برخوردار است. اول اینکه نسبت های مالی و دیگر شاخص ها به تنهایی هیچ معنایی ندارند. یعنی برای سودمندی، باید نسبت های مالی یک شرکت را با متوسط صنعت، نسبت شرکت های دیگر یا عملکرد قبلی خود شرکت، مقایسه نمود.

دوم اینکه تمامی داده های مالی، بدون در نظر گرفتن میزان تازگی آن، آنچه اتفاق افتاده است تا آنچه قرار است رخ دهد را منعکس می کنند. به همین دلیل، نسبت های مالی در ارزیابی عملکرد شرکت بیشتر از آنکه به آینده نگاه کنند، تمرکزشان را بر روی گذشته می گذارند.

در زمان استفاده از داده های مالی برای ارزیابی عملکرد شرکت، کاربران باید به تاثیر اقلام خاص و دیگر تعدیلات در سود خالص، بیشتر توجه کنند. مثلا یک شرکت که از جنبه های بسیاری برجسته است و عملکرد مالی عالی در گذشته داشته، ممکن است با زیان شدیدی مواجه شود. مثلا دچار آتش سوزی شود.

این اتفاق پیش بینی نشده، در هر صورت می تواند منجر به سلب بخش کمی از نقاط قوت شرکت شود. سپس شرکت نیاز به یک سال زمان خواهد داشت که بتواند به سال سودآور خود باز گردد. در همان حال، شرکتی که اقدام به گزارش بخشی از هزینه های تجدید ساختار خود در طول یک دوره چند ساله می نماید، بدبینی را نسبت به خود ایجاد می کند. به این صورت که چرا شرکت درگیر این میزان تجدید ساختار شده است؟ چرا مدیران شرکت ها قادر نیستند آن را به حالت معمول و قبلی خود برگردانند؟

این مسئله، نشان دهنده میزان نیاز به «نگاه به ورای ارقام» در زمان استفاده از داده های مالی به منظور ارزیابی مزیت رقابتی خواهد بود. تمامی یادداشت های پیوست صورت های مالی و قسمت های تشریح مطالب و تحلیل مدیریت که در گزارش های سالیانه شرکت ها ضمیمه شده اند، بیشتر الحاقیه های ارزشمند و مهم صورت های مالی هستند.

این ملاحظات بیان می کنند که توجه به بخش وسیعی از منابع در زمان ارزیابی شرکت ها، تا چه میزان اهمیت دارند. از جمله مصاحبه هایی که با مدیران اجرایی شرکت ها انجام شده، گزارش های مجلات و روزنامه ها و حتی نظرهایی که توسط مدیران شرکت های رقیب ارائه شده. رسوایی حسابداری اخیر، باید منجر به تقویت و تاکید اهمیت نگاه به ورا و پشت ارقام شود.

دیگر ابعاد ارزیابی عملکرد شرکت و واحد کسب و کار

علاوه بر گزارش های سالیانه، دیگر منابع داده های عملکرد شرکت را می توان مدارکی که تمامی شرکت های داد و ستد شده نزد کمیسیون بورس و اوراق بهادار دارند، در نظر گرفت. مدارکی که شامل پایش و نظرخواهی صنعتی (استاندارد (S & P))، نشریات صنعتی و تجاری و کتابچه های مودیز (Moody’s). بیشتر کتابخانه ها دارای پایگاه های داده ای هستند که برای پژوهش در شرکت ها بسیار مفید هستند.

مثلا، پایگاه داده های آنلاین هوور (Hoover) و اطلاعات پژوهشی استاندارد اند پورز، اطلاعات و داده های تاریخی حسابداری هزاران شرکت را مشمول می شوند. البته کلمه عملکرد، از مفاهیم بسیاری برخوردار است. با وجود آنکه شاخص های عملکرد مالی از متداول ترین شاخص ها به حساب می آیند، نمونه های دیگری را نیز شامل می شود. اینگونه که برای ارزیابی عملکرد شرکت و سلامت کسب و کارها می توان از آنها استفاده کرد.

به طور مثال، شاخص های عملکرد بازار سهام، همچون بازده بازار در طول یک و پنج سال، اصولا به منظور ارزیابی ارزش قیمت افزایش یافته سهام شرکت ها در یک زمان مشخص، استفاده می شود. سود هر سهم (EPS) نسبتی از سود خالص شرکت، بخش بر تمامی سهام عادی است. نسبت قیمت بر درآمد (P/E) هم، به صورت تقسیم قیمت بازار کنونی سهام عادی و سود هر سهم به دست می آید. ارقام حاصله «ضرایب» شرکت در واقع نام دیگر نسبت های P/E هستند.

از نظر تاریخی،میانگین به دست آمده از نسبت P/E برای سهام، به میزان 15 درصد است. با این حال برخی از سهام ها نیز وجود دارند که میانگین P/E آنها بالا است. نسبت های قیمت به درآمد شرکت هایی که در زمینه تولید محصولات مصرفی فعالیت می کنند، معمولا بیشتر از میانگین تاریخی است. شاید 30 الی 40 یا حتی بیشتر؛ که بازتابی از اطمینان سرمایه گذار به شمار می رود. به این صورت که این شرکت ها تا زمان مشخص و پیش بینی شده ای در آینده، همچنان موفق به کسب سود بالایی خواهند بود.

سهم بازار در ارزیابی عملکرد شرکت چقدر است؟

شاخص عملکرد مهم دیگری که باید به آن اشاره کنیم، سهم بازار است. مخصوصا در بازارها و صنایعی که مزایای مهمی همچون اندازه بزرگ یا صرفه های مقیاس را می توان به دست آورد. از طرف دیگر، شرکت هایی که با آگاهی درگیر استراتژی های دنج و متمرکز هستند، ممکن است سهم بازار را نوعی عملکرد نامرتبط بدانند. شرکت BMW تنها با داشتن 3 درصد بازار خودروی ایالات متحده، یک بازیگر مهم در بازار دنج به شمار می رود.

البته این شرکت مرغوبیت برند فوق العاده بالایی داشته و فروش آن در آمریکا به سادگی انجام می شود. شاخص های عملکرد دیگری نیز وجود دارند که صنعت محور هستند. مثلا در خرده فروشی، فروش اصولا نسبت به هر متر مربع از خرده فروشی، به عنوان  یک شاخص عملکرد شناخته می شود. در بانکداری، سود خالص بهره – بهره ای که از وام ها و دیگر فعالیت های بانک به دست می آید، منهای بهره هایی که لازم است بانک به پس انداز کنندگان خود بپردازد – یک سنجه مهم برای سودآوری بانک به شمار می رود.

اخیرا، «زمان چرخه» و «زمان رسیدن به بازار»، سنجه های عملکردی مهمی شده اند. به گونه ای که می توان از آنها برای تولید محصولات جدید و عرضه به مصرف کنندگان استفاده کرد. مخصوصا در صنایعی که فناوری پیشرفته دارند یا توسعه تولید محصولات جدید در آنها، مسیر رسیدن به موفقیت را حیاتی کرده است.

تحلیل کردن ذینفعان در ارزیابی عملکرد شرکت

برای ارزیابی عملکرد شرکت، تحلیل کردن ذینفعان هم به یک روش مهم تبدیل شده است. این رویکرد بیان می کند که شرکت های از ذینفعان مختلفی برخوردارند. همچون ذینفعان داخلی (سهامداران و کارکنان) و ذینفعان خارجی (جوامع محلی، تامین کنندگان و مشتریان).

از آنجایی که این ذینفعان هر یک به نوعی در تامین منابع شرکت نقش مهمی دارند، برای استفاده از منابع هم منافع خاص خود را دارند. همچنین این نظریه بیان می کند که هر ذینفعی، ممکن است معیارهای خاص خود را برای سنجیدن نتایج عملکرد شرکت داشته باشد. در طی سالهای زیاد، بسته به تحلیل ذینفعان، رویکردهای مختلفی توسعه پیدا کرده اند. از جمله «ارزیابی کارت امتیازی متوازن» (BSC)، که عملکرد کسب و کار را تابعی از اهداف ذینفعان و ایجاد تعادل میان مطالبات آنها می داند.

شایان ذکر است که بیشتر شاخص های ارزیابی عملکرد شرکت، تقریبا دقیق و روشن هستند. اما نمونه های دیگری از شاخص های ارزیابی عملکرد شرکت نیز وجود دارند که ذهنی هستند. مثلا تصویر و درک مشتری از شهرت و کیفیت شرکت، همیشه سنجیده می شود. سپس مجلات شناخته شده در زمینه کسب و کارها، فهرستی از «تحسین شده ترین شرکت ها» را منتشر می نمایند.

اما این برآوردها از نظر شاخص های مبتنی بر داده های عملکرد مالی و ابزار سهام فاقد عینیت هستند. تنها به این دلیل که برخی از شاخص ها نسبت به نمونه های دیگر ذهنی هستند، دلیل بر آن نمی شود که بی اهمیت بوده یا بی ربط باشند. مثلا برداشت ذهنی یک مشتری از خدمات یا محصولی که شرکت ارائه می کند، می تواند منجر به اوج گرفتن و شهرت کسب و کار شود.

ارزیابی کردن عملکرد شرکت های سرمایه گذاری

در عصر حاضر، دارایی های مالی و سرمایه گذاری نمودن در این حوزه، به یکی از ارکان های مهم اقتصادی تبدیل شده است. در این مسیر هم بازارهای مالی همچون بازار بورس، وظیفه دارند این گونه دارایی ها را تحصیل کنند. از آنجایی که بازار بورس در تولید ظرفیت های اقتصادی و سودآوری شرکت ها و سرمایه گذاران و کسب بازده نقش خاصی ایفا می کند، جایگاه آن در اقتصاد کشورها به سرعت در حال بالا رفتن است.

به گونه ای که امروزه در سیستم های اقتصادی پیچیده، اهمیت زیادی را به دست آورده است. حتی از آن به عنوان یک سنجش کننده سلامت و بیماری اقتصادی کشورها یاد می شود. مهمترین وظیفه این بازار، ایجاد بازاری پیوسته و دائمی برای اوراق بهادار است. بازارهای مالی در کشورهای مختلف همچون ایران، شامل بازار سرمایه و بازار پول می شوند که هر کدام از آنها اهمیت خاص خود را دارند.

به طور مثال، بازار پول، بازاری است که در آن مطالبات پولی حداکثر در طول یک سال بررسی می شود. اصلی ترین گرایش بازار پول، تمرکز بر روی ابزارهای مثمر است که بتوان با استفاده از آنها وضعیت نقدشوندگی را تغییر داده و به آن سرعت بخشید. به این دلیل که در این بازارها سرعت نقدشوندگی بالا است، می توان نیازهای کوتاه مدت و یکساله را به راحتی در آن تامین کرد.

از آنجایی که ماهیت بازار پول کوتاه مدت است، امکان تبدیل کردن وجوه جمع شده به سرمایه مالی را ناممکن می سازد. می توان از آنها تنها برای تامین مالی عملیات تولیدی و تجاری که از قبل پیش بینی نشده است، استفاده کرد.

بازار سرمایه، به بازاری گفته می شود که میان سرمایه گذاران و پس انداز، رابطه تنگاتنگی ایجاد می کند. حتی این بازار همچون یک واسطه مالی، کمک می کند تا سرمایه گذاران بتوانند پس انداز واحدهای اقتصادی دارای مازاد را به واحدهایی که کسری دارند، انتقال دهند. بازار سرمایه در اصل وظیفه تامین مالی بلند مدت برای بنگاه های اقتصادی را بر عهده دارد.

یکی از مهمترین تغییرات بازارهای سرمایه در طی سالهای اخیر، صنعت واسطه گری مالی بوده که می توان به صورت گسترده ای آن را در تمام جهان مشاهده کرد. واسطه های مالی در بازارهای توسعه یافته ای همچون بورس اوراق بهادار، به عنوان یک نهاد اجرایی به دلیل آنکه دارای کارکردی چند منظوره است، در فعالیت های بازار، نقش مهمی را ایفا می کند.

در اصل سرمایه گذاری، به عنوان یک موتور رشد اقتصادی، برای بهبود بخشیدن به وضعیت اقتصادی کشور، نقش تاثیرگذار و حیاتی را ایفا می کند. واسطه های مالی پس اندازها و منابع لازم برای سرمایه گذاری را جذب می کنند. سپس با مدیریت کردن دارایی ها و کاهش دادن میزان ریسک سرمایه گذاری، بر سرمایه گذاری تاثیر قابل توجهی می گذارند.

واسطه های مالی در بازارهای سرمایه تنوع زیادی دارند که مهمترین آنها را می توان این موارد بیان کرد. صندوق های بازنشستگی، شرکت های سرمایه گذاری، بانک های تجاری، شرکت های هلدینگ، موسسات مالی و اعتباری، شرکت های لیزینگ، صندوق های سرمایه گذاری، شرکت های بیمه و …. شرکت های سرمایه گذاری در بیشتر بازارهای مالی دنیا، مهمترین واسطه های مالی بورس اوراق بهادار به شمار می روند.

فرآیند و چگونگی ارزیابی عملکرد شرکت های سرمایه گذاری

شرکت های سرمایه گذاری، در اصل نهادهایی هستند که به افراد با سرمایه کم و تخصص پایین، کمک می کنند که وارد بازار سرمایه شوند. در واقع شرکت های سرمایه گذاری، از تعدادی سرمایه گذار خرد و کلان سرمایه را جمع آوری می کنند. سپس در بازار سرمایه به اشکال مختلفی این سرمایه را به کار می برند. به این صورت، مردم عادی که توانایی سرمایه گذاری با سرمایه کم را ندارند یا از تخصص لازم برخوردار نیستند، به صورت حرفه ای می توانند وارد بازارهای سرمایه شوند.

از آنجایی که عملکرد این شرکت ها در بازارهای سرمایه حائز اهمیت است، مطالعات بسیاری از دهه 1950 بر روی این مسئله انجام شده است. محققان با مدل سازی و آزمون مدل های موجود، به دنبال ارزیابی عملکرد شرکت های سرمایه گذاری بوده اند. نتایجی که از مطالعات تجربی به دست آمده است، متنوع و مختلف است.

مدل های مختلف ارزیابی عملکرد شرکت های سرمایه گذاری، شامل موارد مختلفی می شود. تئوری های مدرن و فرامدرن، نشان دهنده این ادعاست که ادبیات عملی حسابداری در سطح جهان، بسیار به مقوله ارزیابی عملکرد توجه نشان داده است. حتی در این زمینه، پیشرفت بسیاری هم داشته است.

این مسئله در حالی است که مطالعات ارزیابی عملکرد شرکت های سرمایه گذاری در ایران، برای ارزیابی کردن و سنجیدن عملکرد این شرکت ها، اغلب به همان مدل های مرسوم ارزیابی در تحقیقات داخلی جهان اکتفا نموده است. در هر حال ارزیابی عملکرد شرکت از این نظر اهمیت دارد که سرمایه گذاران بتوانند بهترین تصمیم را در مورد نگهداری، خرید و فروش سهام این شرکت ها در زمان مناسب، اتخاذ کنند.

این مسئله امری طبیعی به شمار می رود. سرمایه گذاران بالقوه، سهامی از شرکت ها را می خواهند که از عملکرد بهتری نسبت به دیگر شرکت ها برخوردار باشد. در اصل، عملکرد بازار آنها مثبت باشد. از این رو ارزیابی عملکرد شرکت های سرمایه گذاری، توسط این افراد و دیگر گروه ها با دقت بررسی می شود. هر کدام از این گروه ها و افراد، معیار خاص خود را برای ارزیابی دارند.

از این رو داشتن یک مدل مناسب به منظور ارزیابی عملکرد شرکت های سرمایه گذاری، کمک می کند تا یکپارچگی بیشتری در سنجش عملکرد شرکت های مختلف دیده شود. همچنین این مسئله به مقایسه بهتر برای تصمیم گیری مناسب تر نیز کمک شایانی خواهد نمود. بسته به ارزیابی اولیه، فعالیت شرکت های سرمایه گذاری در بازار مالی و سرمایه ایران، نشان دهنده برخی تفاوت ها میان فعالیت های این شرکت ها در ایران و خارج از ایران است.

به گونه ای که این مسئله منجر شده تا عملکرد این شرکت ها تنها محدود به پرتفوی اوراق بهادار در شرکت های بورسی نباشد. این مسئله نشان دهنده آن است که دیگر فعالیت های سرمایه گذاری هم مشکل داشته اند. در چنین حالتی، ممکن است شرکت ها در ایران نتوانند با اطمینان از معیارهای جهانی همچون جنسن، شارپ و .. به منظور ارزیابی عملکرد شرکت استفاده کنند.

به این دلیل که بخش های مهم دیگری نیز عملیات شرکت های سرمایه گذاری را تحت تاثیر قرار می دهند. این بخش ها، از فعالیت هایی به غیر از سرمایه گذاری در بازار بورس و اوراق بهادار تشکیل شده اند. از این رو در زمان ارزیابی عملکرد مالی شرکت های سرمایه گذاری، لازم است تمامی بخش های فعال را در این زمینه مورد بررسی قرار داد.