تحلیل SWOT چیست و چگونه آن را اجرا کنیم؟

 

تحلیل SWOT یا نمودار SWOT یکی از اصلی‌ترین ابزارهای تحلیل استراتژیک است به طوری که برخی از افراد آن را به سنگ بنای تحلیل استراتژیک می‌شناسند. این تکنیک نام‌های دیگری مانند تحلیل سوات و تحلیل اس دبلیو او تی نیز دارد. تحلیل SWOT در اصل نشان دهنده فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط ضعف و قوت سازمان است. با به‌کارگیری ماتریس SWOT در تحلیل کسب و کار خود، موفق خواهید شد و از رقبا سبقت خواهید گرفت. تحلیل SWOT اگر چه به شکل یک ماتریس که نشان دهنده خط مشی سازمان است، نمایش داده می‌شود. اما تنظیم آن مستلزم رعایت اصول و قواعد خاص است.

شاید یک فرد بدون تفکر استراتژیک بتواند در طی آموزش چند جلسه‌ای تحلیل SWOT و نحوه تنظیم آن را بیاموزد. اما در نهایت برای اجرای کارساز آن و دستیابی به کیفیت خروجی مطلوب، فرد به تفکر استراتژیک و مدیریت استراتژیک نیاز خواهد داشت. این مسئله در طولانی مدت حس خواهد شد.

در انتهای این مطلب شما صفر تا صد تحلیل SWOT را خواهید آموخت. بحث را با مقدمه‌ای از چیستی مدیریت استراتژیک شروع خواهیم کرد و در آخر به آموزش ترسیم آن خواهیم پرداخت و مثال‌هایی برای تثبیت ذکر خواهیم کرد. همراه ما باشید.

مدیریت استراتژیک (Strategic Management) چیست؟

با توجه به این که تحلیل SWOT با مسئله مدیریت استراتژیک ارتباط تنگاتنگ دارد، پیش از پرداختن به بحث اصلی توضیحاتی مختصر درباره این موضوع ارائه می‌دهیم. همه ما حداقل یکبار واژه‌های استراتژی و استراتژیک را شنیده‌ایم. اما شاید مفهوم دقیق آن‌ها را به خوبی درک نکرده باشیم. مدیریت استراتژیک یا مدیریت راهبردی در اصل به معنای مدیریت سازمان برای دستیابی به اهداف آن است. اهداف بلندمدت سازمان توسط مدیریت ارشد تدوین شده و در دسترس تمام بخش‌ها قرار می‌گیرند.

مدیریت استراتژیک چه اهمیتی دارد؟

در دنیای پر مخاطره و غیرقابل پیش‌بینی امروز که کسب و کارها با تغییرات مداوم داخلی و خارجی روبرو هستند، نیاز به برنامه ریزی در کسب و کارها امری انکار ناپذیر است. برنامه ریزی استراتژیک نیز یکی از برنامه ریزی‌های مذکور است. پیش‌بینی و توجه به خطرات و فرصت‌های احتمالی به هنگام تصمیم گیری، می‌تواند امکان کنترل آینده را به دستان شما بدهد و کاری کند که شما همیشه یک گام فراتر از رقبا حرکت کنید. از دیگر مزایای مدیریت استراتژیک که آموزش تحلیل SWOT نیز به همین منظور انجام می‌شود، عبارتند از:

• افزایش مشارکت و انگیزه کارکنان.
• افزایش حمایت‌های همه‌جانبه مدیران ارشد.
• افزایش تعهد تمام کارکنان (کارمندان، مدیران و …).
• کاهش ریسک‌های تصمیم گیری.
• افزایش اختیارات کارکنان.
• شفاف‌سازی مسیرهای فعالیت سازمان در بلند مدت.
• همسوسازی اقدامات عملیاتی در راستای اهداف مشخص.

ابزار تحلیل مدیریت استراتژیک؛ تحلیل SWOT چیست؟

تحلیل SWOT یکی از قدرتمندترین ابزارها برای تحلیل مدیریت استراتژیک در سازمان‌های امروزی است. این ابزار در جهت کشف فرصت‌ها، شناخت تهدیدها و مدیریت آن‌ها، تمرکز بر نقاط قوت و کاهش نقاط ضعف برای قرار گرفتن در جایگاهی مناسب به شما کمک می‌کند. با درک اهمیت مدیریت استراتژیک، می‌توان به میزان اهمیت این ماتریس هم پی برد. یادتان باشد که این ابزار با نام‌هایی مانند تحلیل سوات یا نمودار سوات هم شناخته می‌شود.

تحلیل SWOT چه اجزایی دارد؟

تحلیل SWOT چهار جزء دارد که عبارتند از:

نقاط ضعف (Weaknesses):

این جزء از تحلیل SWOT نقاط ضعف سازمان را شناسایی کرده و در بهترین حالت ممکن متوقف می‌کند. نقاط ضعف دقیقا همان نقاطی هستند که برای ادامه رقابت باید بهبود یابند. مارک تجاری ضعیف، بدهی‌هایی زیاد، کمبود سرمایه و زنجیره تامین ناکافی مثال‌هایی برای نقاط ضعف هستند.

نقاط قوت (Strengths):

این بخش از تحلیل SWOT، برخلاف بخش قبل به شناسایی ویژگی‌های مثبت و منحصر به فرد سازمان که در موفقیت آن نقش دارند می‌پردازد. از میان مثال‌های متعدد برای نقاط قوت می‌توان به مواردی نظیر؛ برند قوی، مشتریان وفادار، فناوری منحصر به فرد و ترازنامه قوی اشاره کرد.

فرصت‌ها (Opportunities):

بخش فرصت‌های تحلیل SWOT همانطور که از عنوانش مشخص است، به عوامل خارجی مطلوب که مزیت رقابتی به سازمان می‌بخشند اشاره دارد. به طور مثال، عرضه خودروها به بازار جدید به واسطه افزایش فروش و افزایش سهم بازار می‌تواند یک فرصت برای تولیدکننده‌ای باشد که با کاهش تعرفه‌های کشورش روبروست.

تهدیدها (Threats):

عاملی که احتمال آسیب زدن آن به سازمان وجود دارد، تهدید نامیده می‌شود که در تحلیل SWOT بررسی می‌شود. کاهش بارش باران و خشکسالی تهدیداتی برای شرکت‌های فعال در حیطه محصولات کشاورزی هستند، چراکه ممکن است کاهش باردهی را درپی داشته باشند. افزایش هزینه مواد اولیه، افزایش رقابت و غیره نیز از جمله تهدیدات معمول هستند. نکته مهم این که فرصت‌ها و تهدیدها از عوامل خارجی و نقاط ضعف و قوت از عوامل داخل سازمان هستند که در این ماتریس نمایش داده می‌شوند.

تحلیل SWOT چیست؟

ماتریس سوات تنها به شناسایی فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط ضعف و قوت محدود نمی‌شود. بلکه پس از شناسایی آن‌ها تحلیل SWOT لازم است تا به استخراج استراتژی‌ها منجر شود.

استراتژی چیست؟

استراتژی راهبردهایی است که مدیران سازمان را در جهت دستیابی به اهداف بلند مدت یاری می‌کند. استراتژی را می‌توان به عنوان جهت کلی دستیابی سازمان به وضعیت و جایگاه مطلوب در آینده نیز تعریف کرد. استراتژی از روند برنامه ریزی دقیق استراتژیک حاصل می‌شود.

انواع استراتژی در تحلیل SWOT کدامند؟

در ادامه به بررسی استراتژی‌های حاصل از تحلیل SWOT می‌پردازیم.

استراتژی SO در تحلیل SWOT (استراتژی Maximax):

این استراتژی (Strengths – Opportunities) به شما کمک می‌کند تا از فرصت‌های شناسایی شده خارجی در تحلیل SWOT با تکیه بر نقاط قوت بهترین بهره را ببرید.

استراتژی WO در تحلیل SWOT (استراتژی Minimax):

استراتژی WO (Weaknesses – Opportunities) باعث کاهش اثرات نقاط ضعف بر فرصت‌های شناسایی شده، می‌شود.

استراتژی ST در تحلیل SWOT (استراتژی Maximin):

استراتژی Strengths – Threats در تحلیل SWOT بر کاهش یا از بین بردن تهدیدهای خارجی به وسیله توانمندی‌ها و نقاط قوت سازمان تمرکز دارد.

استراتژی WT در تحلیل SWOT (استراتژی Minimax):

استراتژی Weaknesses – Threats با هدف اتخاذ تصمیمات درست برای کاهش ضعف‌های سازمان در برابر تهدیدهای شناسایی شده استفاده می‌شود.

ماتریس SWOT چه کاربردی دارد؟

تحلیل SWOT که برای ارزیابی شرایط مطلوب و نامطلوب در کسب و کارها کاربرد دارد و در جهت مدیریت استراتژیک، مدیران سازمان را یاری می‌کند می‌تواند در زندگی شخصی افراد نیز کاربرد داشته باشد. افراد با کمک ماتریس SWOT می‌توانند استعدادها و توانایی‌های خود را بشناسند و با غلبه بر ضعف‌های شخصی خود در مسیر موفقیت قدم بردارند.

استفاده از تجزیه و تحلیل SWOT چه مزایا و محدودیت‌هایی دارد؟

تحلیل SWOT در کنار فواید و مزایای بسیاری که دارد، مانند هر تکنیک دیگری محدودیت‌هایی نیز خواهد داشت. بنابراین سودمند بودن این ابزار مانع از وجود محدودیت برای آن نمی‌شود. در زیر تعدادی از مزایا و معایب این ابزار را بیان کرده‌ایم.

مزایا:

• اتخاذ استراتژی متناسب با اهداف واقع‌بینانه.
• شناخت نقاط ضعف و قوت سازمان و بهره‌وری موثر از منابع سازمان بر این اساس.
• تحلیل وضعیت موجود سازمان و ترسیم چشم اندازی روشن برای آینده آن.
• بهره‌مندی از تمام فرصت‌های احتمالی.
• مقابله با تهدیدات با کمک راهکارهایی که تحلیل SWOT ارائه می‌دهد.
• استفاده از توانمندی‌های سازمان در جهت طی مسیر موفقیت.
• غلبه بر ضعف‌ها با استفاده از فرصت‌ها.

محدودیت‌ها:

• ارزیابی‌های ذهنی.
• دشواری تشخیص عوامل بیرونی به عنوان تهدید و فرصت (عدم تمیز آن‌ها از یکدیگر).
• ارائه استراتژی‌های متناقض در برخی مواقع.

نمونه تحلیل SWOT

در زیر نمونه‌ای از ماتریس تحلیل SWOT یک شرکت فعال در زمینه نفت و گاز آورده شده است.

نمونه استراتژی‌های استخراج شده از ماتریس سوات

در زیر تعدادی از نمونه استراتژی‌های حاصل از تحلیل SWOT را ذکر کرده‌ایم.

استراتژی SO:

• مستقر شدن سیستم‌های مدیریت در سازمان که تمام بخش‌ها را ملزم به رعایت قوانین و مقررات می‌کنند.

استراتژی WO:

• الزام به ارزیابی انرژی مصرفی و اصلاح الگوی مصرف.
• ارتقای جایگاه HSE در فرآیندهای سازمان و پروژه‌های آن.

استراتژی ST:

• مستقر شدن سیستم‌های مدیریت در سازمان که تمام بخش‌ها را ملزم به رعایت قوانین و مقررات می‌کنند.

استراتژی WT:

• افزایش کیفیت تسهیلات رفاهی کارکنان.
• شفاف سازی، ارتقای آگاهی و توانایی کارکنان در حوزه HSE از طریق برگزاری دوره‌های آموزش منابع انسانی.
• توجه به حفظ محیط زیست اطراف پروژه.

چطور می‌توان با Case Study ذهن را به چالش کشید؟

شاید تاکنون مطالبی درباره Case Study (مطالعه موردی) شنیده باشید. اما درباره چیستی مطالعه موردی و مزایای آن چیزی می‌دانید؟ مطالعه موردی که یکی از مسائل مرتبط با تحلیل SWOT است، به بررسی دقیق، عمیق، جزئی یک مسئله یا مورد خاص که به عناصر دنیای واقعی مربوط است اشاره دارد. در مطالعه موردی محقق به بررسی و ارزیابی اطلاعات عمیق درباره چند متغیر می‌پردازد.

زمانی که بخواهید از تحلیل SWOT استفاده کنید یا اطلاعاتی کامل، عمیق و متنی درباره موضوعی خاص در دنیای حقیقی بدست آورید، مطالعه موردی طراحی خواهد شد. مطالعه موردی این امکان را برای شما فراهم می‌کند که بتوانید پیامدها، مشخصات اصلی و معانی پرونده مورد نظر را کشف کنید.

در تحلیل SWOT این امکان وجود دارد که با استفاده از یک مطالعه موردی، جنبه‌های مختلف موضوعی واحد را عمیقا مورد کاوش قرار دهید. یا این که از چند مورد مطالعه موردی برای مقایسه بین جنبه‌های مختلف تحلیل و شفاف سازی آن‌ها استفاده کنید.

مطالعه موردی علاوه بر تحلیل SWOT در سایر تحقیقات نیز کاربرد دارد. این روش در حال حاضر یکی از متداول‌ترین روش‌های تحقیق کیفی در تحقیقات آکادمیک است. امروزه در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد و یا دوره‌های آموزش منابع انسانی، در دانشگاه‌ها و سازمان‌ها این روش برای دوره‌های مطالعاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مطالعه موردی در اصل به بررسی پدیده‌های پیچیده در محیط می‌پردازد. محقق با کمک این روش می‌تواند یک پدیده یا موضوع را در نظر بگیرد و سپس با سوالات پژوهشی آن را حل کند.

بررسی استراتژی یک شرکت خاص نمونه‌ای از مطالعه موردی در تجارت است. البته این روش ممکن است موارد گسترده‌تر را در تجارت مورد بررسی قرار دهد.

مطالعه به روش کیس استادی، درک و بینشی عمیق درباره موضوع مطالعه در اختیار محقق می‌گذارد و این اجازه را به او می‌دهد که به دنبال پاسخی مناسب برای سوالات تحقیق باشد. مانند پزشک و پرستاری که برای یافتن راه حل و درمان بیماری، آن را ارزیابی و بررسی می‌کنند. برای اطمینان از درست بودن تحلیل SWOT خود می‌توانید از مشاوره مدیریت، مشاوره منابع انسانی یا مشاور سیستم‌ها و فرآیندهای مرکز ما کمک بگیرید.

تحلیل SWOT ابزاری برای برنامه ریزی استراتژیک است که اطلاعاتی درباره نقاط قوت و ضعف و تهدیدها و فرصت‌ها ارائه می‌دهد. اطلاعات بدست آمده توسط تحلیل SWOT می‌توانند برای رسیدن به موفقیت و حفظ مزایای رقابتی و اتخاذ تصمیمات بلند مدت به مدیران سازمان کمک کنند.

این تجزیه‌ و تحلیل به ما کمک می‌کند تا به نقاط قوت و ضعف خودمان پی ببریم، فرصت‌های پیش روی خودمان را بشناسیم و تهدیدهای احتمالی را به شیوه‌ی مؤثری مدیریت کنیم.

استفاده از تحلیل SWOT در کسب‌وکار خیلی بهتر از چیزی است که به‌نظر می‌رسد. نه تنها وقت‌گیر نیست، بلکه شما را وادار می‌کند تا در مورد کسب‌وکار خود به روش‌های کاملاً جدید فکر کنید. تحلیل SWOT به شما کمک می‌کند تا با بررسی نقاط قوت و نقاط ضعف کار خود و همچنین فرصت‌ها و تهدیدهایی که در بازار با آن مواجه هستید بتوانید یک استراتژی کسب‌وکار قوی را توسعه دهید.

اصطلاح SWOT مخفف کلمات قدرت، ضعف، فرصت و تهدید در زبان انگلیسی است. در واقع می‌توانیم تحلیل SWOT را به عنوان لیست سازمان‌یافته‌ای از بیشترین نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها در کسب‌وکار تعریف کنیم.

نقاط قوت و ضعف عوامل درونی سازمان را نشان می‌دهد که در طول زمان می‌توانید آن‌ها را تغییر دهید (شهرت، حق امتیاز، مکان). اما فرصت‌ها و تهدیدها عوامل بیرونی هستند (عرضه‌کننده‌ها، رقبا، قیمت‌ها) که چه بخواهید یا نه اتفاق می‌افتد و نمی‌توانید آن‌ها را تغییر دهید.

کسب‌وکارهای موجود می‌توانند همیشه از این تحلیل چهت ارزیابی یک محیط درحال تغییر استفاده کنند. در حقیقت به شما توصیه می‌کنم حداقل سالانه یک جلسه‌ی بررسی استراتژی داشته باشید که با تحلیل SWOT آغاز شود. کسب‌وکارهای جدید نیز باید از این تحلیل به عنوان بخشی از فرآیند برنامه‌ریزی خود استفاده کنند.

در این مطلب موضوعات زیر را توضیح خواهیم داد:

تحلیل SWOT چگونه انجام می‌شود؟

برای این‌که آنالیز SWOT کامل‌ترین و بهترین نتیجه را داشته باشد بهتر است آن را توسط گروهی از افراد شرکت با دیدگاه‌ها و شرایط مختلف انجام دهید. این فرآیند فرصتی است تا تیم خود را متحد سازید و آن‌ها را به مشارکت و پایبندی به استراتژی سازمان تشویق کنید. تحلیل SWOT را معمولا در یک قالب چهارخانه‌ای نشان می‌دهند اما شما می‌توانید روشی را به‌کار ببرید که درک و نتیجه‌گیری آن برایتان آسان‌تر است. اما من پیشنهاد می‌کنم برای شناخت عوامل این چهار مورد، جلسه‌ی طوفان‌فگری برگزار کنید یا از اعضای تیم بخواهید جدول تحلیل SWOT را به‌طور جداگانه کامل کنند، سپس برای بحث و جمع‌بندی نتایج ملاقات داشته باشند. نسخه‌ای که درنهایت اجرا می‌کنید به ترتیب اولویت دسته‌بندی کنید.

سؤالاتی که درطول تحلیل SWOT پرسیده می‌شود

در این‌جا به سؤالاتی اشاره می‌کنیم که در توسعه‌ی کلیه‌ی بخش‌های آنالیز SWOT به کمک شما می‌آید. قطعاً سؤالات دیگری هم وجود دارد، اما ما فقط به اصلی‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:

نقاط قوت (عامل درونی، مثبت یا سازنده)

نقاط قوت از ویژگی‌های مثبت، محسوس و نامحسوس است که از عوامل داخلی سازمان به‌حساب می‌آید و قابل کنترل هستند.

نقاط ضعف (عوامل درونی، منفی)

نقاط ضعف ویژگی‌هایی از کسب‌وکار هستند که ارزش‌هایتان را کاهش می‌دهند و شما را در معرض زیان‌های رقابتی قرار می‌دهند. بنابراین لازم است در این زمینه بیشتر پیشرفت کنید تا بتوانید از پس بهترین رقبا هم برآیید.

فرصت‌ها (عوامل بیرونی، مثبت)

فرصت‌ها عوامل جذاب بیرونی هستند که دلایل موفقیت کسب‌وکار شما را نشان می‌دهند.

تهدیدها (عوامل بیرونی، منفی)

یکی از عوامل بیرونی و بسیار مخرب که در کنترل ما هم نیست همین تهدیدها هستند که می‌تواند استراتژی یا حتی خود کسب‌وکار را به خطر بیندازد. نمی‌توان آن‌ها را کنترل کرد، اما ممکن است با برنامه‌های احتمالی بتوانیم با آن‌ها مقابله و این تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم.

توسعه‌ی استراتژی‌ها از طریق تحلیل SWOT

وقتی نتایج تحلیل SWOT خود را شناسایی و اولویت‌بندی کردید می‌توانید برای توسعه‌ی استراتژی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت از آن‌ها بهره ببرید. ارزش واقعی این عمل زمانی مشخص می‌شود که از این نتایج برای به‌حداکثر رساندن تاثیرات مثبت آن بر کسب‌وکار و به‌حداقل رساندن نکات منفی استفاده کنید.

اما چگونه می‌توان نتایج SWOT را به استراتزی تبدیل کرد؟ برای پاسخ به این سؤال باید بدانیم چهار عامل نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها چگونه در سازمان با یکدیگر همپوشانی دارند؟ گاهی اوقات به این تکنیک تحلیل SWOT می‌گویند.

به عنوان مثال، نقاط قوت خود را درنظر بگیرید آنگاه سعی کنید با یافتن راه‌های مناسب از این نقاط قوت برای به‌ حداکثر رساندن فرصت‌ها استفاده کنید (راهبرد SO). سپس به این فکر کنید که از همان نقاط قوت چگونه باید استفاده کرد تا تهدیدهای موردنظر به‌حداقل برسد (راهبرد ST).

در ادامه با استفاده از این فرصت‌ها راهبردهایی را توسعه دهید که نقاط ضعف را به‌حداقل برساند (راهبرد WO) یا جلوی تهدیدها را بگیرد (راهبرد WT).

وقتی استراتژی‌های خود را توسعه دادید و آن‌ها را در برنامه‌ی استراتزیک خود اجرا کردید، حتماً به‌طور منظم جلسات بررسی برگزار کنید سپس به کمک این جلسات توضیح دهید که چرا نتایج استراتژی‌های شما با آنچه که برنامه‌ریزی کرده‌اید تفاوت دارد.

منبع: bplans