بیش از 33 درصد از شرکت‌های آمریکایی کارمندان خود را با ارزیابی 360 درجه بررسی می‌کنند.
ارزیابی 360 درجه چیست و چه کاربردی دارد؟
بیش از 33 درصد از شرکت‌های آمریکایی کارمندان خود را با ارزیابی 360 درجه بررسی می‌کنند. در انگلیس نیز 34 درصد از کارفرماها با استفاده از این روش عملکرد کارکنان خود را زیر ذره بین قرار می‌دهند. آیا شما نیز از این روش در شرکت خود استفاده می‌کنید؟
مفهوم ارزیابی 360 درجه
این مفهوم به تحلیل عملکرد اعضای شرکت از جنبه‌های گوناگون می‌پردازد. در این نوع تحلیل، کارمندان توسط تمامی همکاران، هم‌تیمی‌ها، مدیران، اعضای تیم و حتی زیرمجموعه‌ها و همچنین توسط خودشان تحلیل و ارزیابی می‌شوند. به همین دلیل داده‌های معتبر و با ارزشی از نقاط قوت و ضعف هر یک از اعضای شرکت بدست خواهد آمد.
در این مقاله به بررسی دقیق ارزیابی 360 درجه، کاربرد آن، نحوه اجرا و پیاده سازی این روش و مفاهیمی که ارتباط تنگاتنگی با این مفهوم دارند، می‌پردازیم.
نگاهی عمیق به مفهوم ارزیابی 360 درجه و کارکردهای آن
فروشگاه آنلاینی را تصور کنید که با ورود به آن قصد خرید گوشی موبایل دارید. برای هر یک از محصولات این فروشگاه یک نظر وجود دارد. حال فرض کنید زمانی که مشغول خواندن این نظرات هستید، متوجه شوید که کلیه نظرات توسط یک نفر مکتوب شده است. آیا به این نقدها و اظهارات اعتماد خواهید کرد؟ آیا یکی از محصولات این فروشگاه را خریداری می‌کنید؟ مطمئناً به دنبال سایتی خواهید گشت که افراد بی‌شماری پیرامون محصول مدنظرتان نظرات مختلفی ثبت کرده باشند.
اکنون همین رویه را برای سنجش کارکنان سازمان خود ادامه دهید. نتایجی که به واسطه جمع آوری داده‌ها از یک فرد یا تعداد محدودی از افراد بدست آمده است، نمی‌تواند چندان قابل اعتنا باشد.
در شیوه‌های سنتی و متداول بررسی عملکرد کارمند، تنها مدیر مستقیم کارمند قادر است که درباره وی نظر دهد. از آن‌جا که نظر یک نفر برای تصمیم گیری و ارزیابی یک نیروی کار مناسب و کافی نخواهد بود، بنابراین بهتر است از ارزیابی 360 درجه استفاده کرد. این ارزیابی روشی برای دریافت بازخورد اعضای سازمان از زاویه‌های گوناگون است. جالب است بدانید این روش تحلیل روش جدیدی نبوده و در دهه‌های 80 و 90 میلادی با انتشار کتابی با همین نام مرسوم شد.
ارزیابی 360 درجه از زوایای مختلف
در این روش ارزیابی، 3 هدف مهم پیگیری می‌شود:
- جمع آوری نظرات متنوع شرکت کنندگان در نظرسنجی پیرامون درجه یا مقدار مسئولیت‌پذیری در انجام وظایف یک فرد مانند نظم، تعهد، روحیه تیمی، ارائه راهکار حل مسئله و …
- آنالیز نظرات شرکت کنندگان در نظرسنجی درباره افراد
- ایجاد تغییرات فردی و هدایت افراد به انجام رفتارهای با ارزش برای سازمان یا شرکت
به همین دلیل باید یک پرسشنامه 360 درجه برای سنجش رفتارها، عملکرد، دانش و مهارت هر یک از کارمندان و مدیران طراحی گردد.
دلیل استفاده از ارزیابی عملکرد 360 درجه چیست؟
نقطه قوت این ارزیابی، یافتن یک دیدگاه مفید و جامع از کارمندان و سایر اعضای سازمان، به دلیل دریافت نظرات گوناگون است. این در حالی است که در ارزیابی‌های سنتی تنها یک منبع برای سنجش وجود داشت.
در این روش، بازخورد از افرادی گرفته می‌شود که روزانه با شخص در تعامل هستند. به همین دلیل تمام نقاط ضعف و قوت و همچنین رفتارها و مهارت‌های وی مشخص خواهد شد. در این صورت فرد می‌تواند با اطمینان به نتایج و با عمل کردن به توصیه‌های بدست آمده پس از ارزیابی، مسیر پیشرفت را به سرعت پیدا کند.
در واقع هدف اصلی این روش، اطلاع پیدا کردن فرد از وجود مختلف رفتارش است. بعد از این مرحله، ایجاد یک برنامه هدفمند و ارائه آموزش‌های مناسب می‌تواند هدف گذاری نیروی انسانی باشد.
ارزیابی 360 درجه را برای توسعه کارمندان یا ارزیابی عملکرد استفاده کنیم؟
این تحلیل یک وسیله برای توسعه‌ی فرد است. چنانچه فرهنگ همکاری و تعامل در سازمان ضروری است، می‌توان به این ارزیابی به چشم یک تحلیل کننده عملکرد نیز نگاه کرد. بنابراین بسته به هدف گذاری سازمان، این تحلیل می‌تواند کاربردهای مخصوص به خود را داشته باشد.
نحوه انجام ارزیابی
همانطور که متوجه شدید، این تحلیل به وسیله طراحی پرسشنامه صورت می‌گیرد. در این پرسشنامه 360 درجه به طور معمول مهارت‌های مدیریتی، فنی، ویژگی‌های اجتماعی و شخصیتی مورد سنجش قرار می‌گیرد. برای این کار پرسش‌هایی با نمونه سوالات طیف لیکرت در مقیاس 5 عددی طراحی می‌گردد. مثلا با پرسش درباره قدرت حل مسئله فرد، پاسخ دهنده می‌تواند عددی در بازه بین 1 تا 5 به وی اعطا کند.
پرسشنامه 360 درجه رخ نیز با مضامینی مانند کیفیت کار، دانش حرفه‌ای، میزان درک از بهره وری، مهارت ارتباطی، خلاق بودن، تعهد و درک از میزان تحقق اهداف سازمان و کاری و در قالب سوالات درجه بندی شده طراحی می‌گردد. البته طراحی این پرسشنامه باید مطابق با اهداف سازمان انجام شود.
سوالات پرکاربرد ارزیابی 360 درجه
در جواب اینکه چه سوالاتی را باید در این ارزیابی مطرح کرد، باید گفت که این سوالات باید مطابق با اهداف سازمان و برنامه‌های منابع انسانی طراحی شوند. با توجه به اهداف کلی سازمان، بایستی یکی از چارچوب‌های متداول شایستگی شغلی را برگزینید و رفتارها و مهارت‌های مهم مرتبط با تجارت خود را از بین آنها انتخاب کنید. رفتار و تخصص‌های افراد مهمترین قسمت‌هایی هستند که باید در ارزیابی عملکرد بررسی شوند. در زیر نمونه‌ای از پر تکرارترین سوالات هر حوزه مطرح شده است:
مهارت رهبری
- مهارت رهبری فرد مدنظر را چطور ارزیابی می‌نمایید؟
- آیا فرد مدنظر تصمیم‌های مناسبی اخذ می‌کند و در زمان اعطای امور به سایر اعضای سازمان به آنها اعتماد می‌کند.
- این فرد چقدر در سایر افراد سازمان اثرگذار است؟
حل مسئله
- آیا فرد در مواقع بحرانی و در حین مشکلات، توان حل مسئله را به اندازه کافی دارد؟
- در صورت ناسازگاری و یا اختلاف، فرد مدنظر چه میزان بر احساسات خود کنترل دارد؟
چگونگی انجام وظایف
- آیا فرد مدنظر کارها و امور شخصی خود را به درستی و مطابق برنامه پیش می‌برد؟
- آیا این فرد به زمان پایان کار متعهد است؟
مهارت‌های ارتباطی
- آیا فرد مدنظر، به صورت شفاف با دیگران تعامل دارد و به طور مستمر از همکاران تقاضای بازخورد دارد؟
- آیا فرد در همه حال صمیمی، خوش اخلاق و مهربان است؟
خلاقیت در کار
- فرد مورد نظر از حیث خلاقیت و نوآوری چه امتیازی دارد؟
دانش یا تخصص شغلی
- آیا فرد مسئولیت‌ها و وظایف خود را درک می‌کند؟
- تخصص فرد موردنظر در شغلش چه میزانی است و چقدر به وظایف خود عمل می‌کند؟
چنانچه می‌خواهید از طولانی شدن فرم ارزیابی 360 درجه پرهیز کنید، می‌توانید برخی از موارد سطحی را حذف کنید. همچنین بهتر است که هر سوال برای ارزیابی یک رفتار معین مطرح شود تا بتوان برای بهبود و اصلاح آن اقدامات لازم را انجام داد.
آماده سازی سازمان برای طراحی و اجرای ارزیابی 360 درجه
بدون شک ارزیابی توسط همکاران و کارشناس‌های زیرمجموعه مخصوصا در فرهنگ کاری کشور ما، می‌تواند امری ناپسند و ناخوشایند باشد. به همین دلیل مواردی را که در ادامه بدان اشاره می‌شود در برنامه ارزیابی خود لحاظ کنید:
- همکاری با مدیران رده بالا و حمایت از آنها می‌تواند زمینه را برای همکاری سایر اعضا مهیا کند. یکی از بهترین اقدامات مثبت در این زمینه، شروع تحلیل و ارزیابی مدیران ارشد است. در ادامه می‌توانید سراغ سایر کارمندان و کارکنان بروید.
- اطلاع رسانی دقیق و بی‌پرده نیز می‌تواند عامل دیگری در پیشبرد این برنامه باشد. تمامی کارکنان باید هدف از شروع و ادامه‌ی برنامه، چگونگی استفاده از داده‌های بدست آمده، نحوه حفظ محرمانه اطلاعات، و همچنین منافع و مزایای پر کردن فرم ارزیابی 360 درجه را بدانند و نسبت به آن قانع شوند.
- تنها با بازخوردهای منطقی می‌توانید از تاثیرات این ارزیابی بهره ببرید. فراموش نکنید که باید نتایج این بازخوردها را به صورت اقداماتی عملی و در کمال احترام به افراد انتقال دهید تا نتیجه بخش باشد.
دقت کنید که در ارائه بازخوردها جزئیات زیر را حتما درج کنید:
- چه زمان و تحت چه شرایطی رفتار مشخصی انجام شده است؟
- این رفتار چه تاثیری بر سایر کارکنان یا کل سازمان گذاشته است؟
- این رفتار چه میزان با اهداف و فرهنگ سازمان مخالف یا هم‌راستا است؟
- راهکارها و پیشنهادهای شما برای بهبود یا حل معضل چیست؟
- در ابتدای راه برنامه ارزیابی 360 درجه، کارکنان را برای تغییر رفتار و عملکرد آنچه که باتوجه به بازخوردها و نتایج آنها به دست آماده آزاد بگذارید و به آنها اختیار عمل بدهید.
- پس از جمع کردن جواب‌ها و تحلیل و بررسی پرسشنامه‌ها، باید جلسات انفرادی با کارکنان برگزار نمایید. در این جلسه باید نتایج پرسشنامه‌های هر فرد را با وی به اشتراک بگذارید. سعی کنید در انتقال نتایج واقع گرا باشید. همچنین از مقایسه کارمندان پرهیز کرده و علاوه بر نکات منفی، نقاط قوت وی را نیز به او اعلام کنید.
- برای ارزیابی بهتر کارکنان، یک برنامه عملیاتی داشته باشید. این برنامه بسته به اهداف شما می‌تواند به صورت فردی یا اجتماعی به آموزش افراد بپردازد تا عملکرد اعضا را ارتقا دهد.
- موفقیت در چنین برنامه‌ای باید با بالابردن ظرفیت افراد و همچنین قدرت انتقاد پذیری همراه باشد. قبل از آغاز چنین آزمونی، آمادگی کارکنان، مدیران و سازمان را بسنجید.
- در طراحی پرسشنامه ارزیابی 360 درجه دقت کنید که زمان جوابدهی به این پرسشنامه نباید بیشتر از 15 تا 20 دقیقه باشد. همچنین باید سوالات به گونه‌ای باشند که برای تحلیل کردن ساده باشند. همچنین سوالات باید با مقیاس بندی یکسان پرسیده شوند. معمولا در چنین آزمون سنجشی، سوالات با 5 رتبه امتیازدهی می‌شوند. همچنین می‌توانید سوالات تشریحی نیز مطرح کنید.
ابزار ارزیابی 360 درجه رخ چیست و دارای چه ویژگی‌هایی است؟
با استفاده از ابزار پرسشنامه سازی مانند رخ به راحتی می‌توانید فرم نظرسنجی 360 درجه سازمان خود را به صورت کاملا محرمانه و همچنین با قابلیت احراز هویت شرکت کنندگان، به صورت آنلاین پایه ریزی کنید. ویژگی‌های زیر به شما کمک خواهند کرد که این پرسشنامه به بهترین نحو ممکن صورت پذیرد. با استفاده از این ابزار می‌توان داده‌های موجود در سیستم منابع انسانی را در فرم‌های نظرسنجی پیاده کرد. همچنین امکان بازگردانی نتایج و بازخوردها به سیستم منابع انسانی در این ابزار وجود دارد.
- ایجاد و پیاده کردن فرم و پرسشنامه آنلاین ۳۶۰ درجه به کمک نمونه پرسشنامه استاندارد
- هماهنگی و یکپارچگی با اهداف منابع انسانی در سازمان شما
- امکان تولید گزارش‌های گوناگون و چندلایه از داده‌ها و اشتراک گذاری آن با افراد مدنظر.
- مقرون به صرفه بودن
دستاوردهای کلیدی ارزیابی 360 درجه
استفاده از فرم ارزیابی 360 درجه بسیار ارزشمند است و برای شرکت دستاوردهای مفید زیادی خواهد داشت. در ادامه با برخی از این مزایا آشنا خواهید شد:
- جمع آوری داده‌ها از منبع‌های گوناگون منجر به شناخت بیشتر دیدگاه دیگران درباره خود شده و باعث می‌شود که عملکرد موثرتری را انجام دهید.
- فیدبک اعضای سازمان نسبت به رفتارها، مهارت‌ها و ویژگی‌های همدیگر، روند توسعه و تعامل کارمندان را آسان خواهد کرد.
- ارزیابی 360 درجه به سازمان کمک می‌کند تا درک بهتری نسبت به نیازهای آموزشی کارکنان داشته باشیم و برای آن برنامه بریزیم.
- مدیران ارشد و سرپرستان با استفاده از نتایج این ارزیابی، به مشکلات کارمندان پی برده و با اتخاذ شیوه مدیریتی بهتر، سعی در رفع مشکلات می‌کنند.
- نتایج مقایسه شده از ارزیابی 360 درجه هر فرد را به درک بهتری از رفتارها، مهارت‌ها و توانمدی‌های خود می‌رساند، و با توجه به شناخت جایگاه خود در زمینه‌های مختلف، انگیزه بالایی برای پیشرفت وی در هر زمینه فراهم می‌شود.
