تکنیک‌ های حل مسئله ؛ ۵ قدم برای حل مسئله در کسب‌وکارها

امروزه تکنیک های حل مسئله یکی از مهمترین مواردی هستند که تمام کشورها به آموزش آن تاکید دارند

هر فرد در هر سنی که باشد و با هر هدفی که در سر داشته باشد، در طول مسیر با مسائل و مشکلات مختلف مواجه خواهد شد. مسائل و مشکلات با این که باعث افزایش تجربه می‌شوند و درس‌های بزرگ به ما می‌دهند، اما در هر صورت یک مانع به حساب می‌آیند پس باید رفع شوند. به همین دلیل امروزه تکنیک های حل مسئله یکی از مهمترین مواردی هستند که تمام کشورها به آموزش آن تاکید دارند. در حال حاضر تکنیک های حل مسئله اولین مواردی هستند که در دوره‌های آموزش سازمانی و دوره‌های مشاوره از جمله مشاوره مدیریت، به صاحبین مشاغل و پرسنل ایشان آموزش داده می‌شوند. اما بیشتر کشورهای توسعه یافته، آموزش تکنیک های حل مسئله را از دوران کودکی آغاز کرده و در لیست آموزش‌های مدارس قرار داده اند، زیرا بهترین سن برای آموزش این تکنیک ها سنین کودکی است.

با مطالعه مقدمه بحث می‌توان به اهمیت والای یادگیری روش‌های مقابله با مسئله و تکنیک های حل مسئله پی برد. بنابراین در این مقاله به مهارت‌های حل مسئله و ذکر چند تکنیک کاربردی برای حل مسائل خواهیم پرداخت.

سرفصل‌های مقاله تکنیک های حل مسئله؛ 5 قدم برای حل مسئله در کسب و کارها:

1. تعریف مسئله
2. مهارت حل مسئله
3. مراحل حل مسئله
4. ناتوانی در حل مسئله و دلایل آن
5. آثار ناتوانی در حل مسئله
6. فنون و تکنیک های حل مسئله
7. آموزش تکنیک های حل مسئله به دانش آموزان

مسئله چیست؟

پیش از ذکر تکنیک های حل مسئله ابتدا باید ماهیت و چیستی مسئله را شناخت. مسئله و مشکل از نظر هر شخص یک تعریف متفاوت دارد. به طور مثال این لغت در کتاب “حل مساله” یان رابرتسون به این شکل تعریف شده است :«وقتی وضعیت فعلی خود را می‌شناسید و می‌دانید که وضعیت مطلوب و هدف شما چیست؛ اما نمی‌دانید که با طی کردن چه مسیری می‌توانید از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب برسید، با یک مسئله مواجه هستید.»

اما در یک تعریف کلی مسئله را می‌توان به موضوع دشوار، پیچیده و دور از تصور که مانع از رسیدن فرد به موفقیت و هدف خود می‌شود، تعریف کرد. مسئله دقیقا همان چیزی است که انسان را از مسیر مطلوبی که برای رسیدن به موفقیت ترسیم کرده بود، دور می‌کند. و به جرئت می‌توان گفت تا زمانی که به طور کامل حل نشود، اجازه بازگشت به این مسیر را به انسان نخواهد داد.

حل مسئله چیست؟

حل مسئله (Problem Solving) همانطور که در سرفصل‌های مقدمه بحث نوشته شده، یک مهارت است. این مهارت به انسان می‌آموزد در مواجهه با مشکلات و مسائل چه واکنشی باید داشته باشد و چطور باید آن‌ها را حل کند. علاوه بر این، مهارت حل مسئله و در کنار آن تکنیک های حل مسئله به آدمی کمک می‌کنند تا از مشکلات و مسائل درس بگیرد. و از آن‌ها در جهت شکوفایی استعدادها و خلاقیت‌های ذهنی خود بهره لازم را ببرد.

افراد هنگام مواجهه با مشکلات و مسائل معمولا به یکی از سه صورت زیر واکنش نشان می‌دهند؛

1. واکنش ناسازگار: در این روش فرد به محض مواجهه با مشکل احساسات شدیدی از خود بروز می‌دهد. و برای فروکش احساسات خود به سمت روش‌های غلط مانند سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی، مواد مخدر و … می‌رود. مسلم است که چنین فردی به دلیل استفاده از موارد گفته شده، قدرت تصمیم گیری خود را از دست خواهد داد.
2. واکنش سازگارانه: حال در مقابل افراد گفته شده در واکنش ناسازگار، برخی از افراد وجود دارند که در مقابل مشکل سکوت کرده و هیچ عکس العملی نشان نمی‌دهند. رفتار این افراد از آنجا نشات می‌گیرد که مشکل را غیر‌قابل حل می‌دانند و به همین دلیل هر تلاشی را بیهوده می‌پندارند.
3. واکنش صحیح: واکنش صحیح همان واکنشی است که بر مبنای تکنیک های حل مسئله شکل گرفته باشد. این واکنش که از اعتماد به نفس بالا و استرس پایین سرچشمه می‌گیرد بهترین واکنش محسوب می‌شود.

 مراحل حل مسئله که در کنار تکنیک های حل مسئله باید مورد توجه قرار بگیرند کدامند؟

 حل مسئله شامل چهار مرحله اصلی است. به عبارت دیگر فردی که با مشکل و مسئله‌ای مواجه می‌شود در فرآیند حل مشکل مذکور باید چهار مرحله و گام مهم را طی کند و در کنار این گام‌ها به تکنیک های حل مسئله نیز توجه داشته باشد. این مراحل عبارتند از:

فهم مسئله

منظور از فهم مسئله بررسی آن از هر نظر و رسیدن به علل بروز آن است. هیچکس تا پیش از رسیدن به عوامل بروز مشکل و مسئله، موفق به یافتن راه حل آن نخواهد بود. البته منظور از یافتن عوامل رخ داد مشکل، عوامل اصلی آن است نه عوامل ظاهری. برای فهم مسئله و ریشه‌یابی آن روش‌های گوناگونی وجود دارد که مشورت گرفتن از افراد آگاه بهترین روش است.

یافتن راه حل

هر مشکل و مسئله‌ای حداقل چند راه حل دارد. بنابراین فردی که دچار مشکل شده است باید با تلاش و تفکرات خلاقانه، راه حل‌های مختلف مربوط به مشکل را بیابد تا بتواند از میان آن‌ها بهترین راه را برگزیند.

ارزیابی راه حل‌ها

پس از یافتن راه حل‌های مختلف این پرسش مطرح می‌شود که اکنون با چند راه حل چه باید کرد؟ تعیین راه حل و تخیل آن امری کاملا صحیح است، اما استفاده از تمام راه حل‌ها اشتباه و غیر ممکن است. پس فرد باید راه حل‌های موجود را ارزیابی کرده و در نهایت به یک راه حل منطقی برسد.

اجرای راه حل

در نهایت فرد باید راه حل بدست آمده را اجرا کند تا از کارساز بودن آن مطلع شود. راه حل‌ها یا موجب حل مشکل می‌شوند و یا تاثیر چندانی در مشکل ایجاد نمی‌کنند. در حالت اول که مشکل حل شده و دیگر نگرانی باقی نمی‌ماند. اما در حالت دوم با توجه به این که پس از گذشت مدتی کوتاه امکان بروز مجدد این مشکل وجود دارد، فرد باید مراحل چهارگانه گفته شده را از ابتدا طی کند. تا صحیح‌ترین و موثرترین راه حل را بیابد.

ناتوانی در حل مسئله چه دلایلی دارد؟

علل ناتوانی در حل مسئله یکی از موارد مهمی است که باید پیش از پرداختن به تکنیک های حل مسئله، بررسی شود. زیرا بسیاری از افراد همانطور که گفته شد در مواجهه با مشکلات واکنش‌های نادرست از خود نشان می‌دهند و به این ترتیب در حل مسئله ناکام می‌مانند.

ناتوانی در حل مسئله می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. از جمله:

1. اعتماد به نفس مفرط: آموزش تکنیک های حل مسئله تنها باعث افزایش علم می‌شود، اما علم به تنهایی برای حل مسائل مختلف کارساز نیست. بلکه در کنار علم وجود تفکر منطقی، مهارت و مشورت نیز برای حل مسئله الزامیست.
2. عجله: همانطور که صبر یکی از تکنیک های حل مسئله به حساب می‌آید، عجله کردن یکی از عوامل ناتوانی در حل مسئله است. زیرا فرد عجول اولا که به سراغ راه حل‌های سریع می‌رود. و ثانیا هرگز به آنالیز راه حل نمی‌اندیشد. به همین دلیل دچار گمراهی و سردرگمی شده و در حل مسئله ناتوان می‌ماند.
3. عدم شناخت عوامل ایجاد مشکل: مشکل زمانی از ریشه حل خواهد شد که فرد عوامل اصلی بروز آن را بشناسد. برای شناخت این عوامل باید ابتدا با نگاهی صحیح به مشکل نگریست. و با مطرح کردن پرسش‌های گوناگون درباره مشکل، علل اصلی پیدایش آن را یافت.

 

ناتوانی در حل مشکلات چه آثاری در پی خواهد داشت؟

تمام امور مربوط به انسان قطعا آثاری در پی دارند. عدم شناخت تکنیک های حل مسئله و ناتوانی در حل مسائل با کمک این تکنیک ها نیز مسلما آثار گوناگونی در پی خواهد داشت. که این آثار عبارتند از:

1. ایجاد مشکل در روابط اجتماعی: انسان موجودی اجتماعی بوده و دائما در حال ارتباط با همنوعان خود است. از طرفی بروز سوء تفاهم یکی از امور متداول در روابط بین انسان‌ها است. حال اگر انسان توانایی حل مشکل را نداشته باشد، توانایی رفع سوء تفاهم‌ها را هم نخواهد داشت. و به این ترتیب در روابط اجتماعی خود دچار مشکل خواهد شد.
2. از دست دادن اعتماد به نفس: ناتوانی در حل مشکلات و استفاده از تکنیک های حل مشکل، موجب افزایش مشکلات خواهد شد. افزایش مشکلات نیز عجز و کاهش اعتماد به نفس را در پی خواهد داشت.
3. مبتلا شدن به بیماری‌های روحی و روانی: طبق تحقیقات انجام شده، افراد ناتوان در حل مشکلات و افرادی که قدرت مواجهه با مشکلات را ندارند بیش از دیگران به بیماری‌های روحی و روانی مبتلا می‌شوند.

فنون و تکنیک های حل مسئله کدامند؟

فنون و تکنیک های حل مسئله همان عوامل تقویت کننده مهارت‌های حل مسئله هستند. با وجود این تکنیک ها تمام افراد پس از گذشت مدتی کوتاه توانایی‌های لازم برای حل مسائل گوناگون را خواهند یافت.

مهمترین و کاربردی‌ترین تکنیک های حل مسئله عبارتند از:

نگرش مثبت

داشتن نگرش مثبت نسبت به مسائل یکی از تکنیک های حل مسئله است. افرادی که مشکلات را غیر‌قابل حل می‌دانند و هیچ تلاشی برای حل آن‌ها نمی‌کنند مسلما شکست می‌خورد. اما از طرف مقابل افرادی که هنگام برخورد با مشکلات کوچک و بزرگ، آن را امری طبیعی و عادی می‌دانند با آرامش، انگیزه و اعتماد به نفس از پس حل آن بر خواهند آمد. 

مدیریت تفکر منفی

تفکر منفی یکی از عوامل بازدارنده انسان است. این تفکرات با افزایش استرس و کاهش اعتماد به نفس فرد هنگام مواجهه با مشکلات، او را دچار سردرگمی کرده و مانع از یافتن راه حل مناسب توسط او می‌شوند. و یا حتی در بسیاری از مواقع به همین دو دلیل، خود عامل رخ دادن مشکلات کوچک و بزرگ می‌شود.

توصیه روانشناسان برای کنترل افکار منفی، نوشتن آن‌ها روی کاغذ و بررسی صحت آن‌ها می‌باشد.

استفاده از خلاقیت

خلاقیت موجب پیدایش روش‌ها و ایده‌های جدید می‌شود. فرد خلاق هرگز از یک روش تکراری برای حل مشکلات استفاده نمی‌کند. بلکه تمام تلاش خود را برای تعیین و انتخاب روش‌های آسان‌تر و کارسازتر بکار می‌گیرد. و به طبع موفق‌تر از دیگران ظاهر شده و از پس مشکلات زندگی خود بر می‌آید.

پذیرش اشتباهات

اشتباه کردن یکی از خصلت‌های آدمیست. حال افراد در برابر اشتباهات دو دسته اند؛ یک دسته افراد کمال طلب که هرگز اشتباه خود را نمی‌پذیرند. و دسته دوم افرادی که نه تنها اشتباه را قبول می‌کنند بلکه از آن درس می‌گیرند. پذیرش اشتباهات و کسب تجربه از آن‌ها یکی از تکنیک های حل مسئله است. با به‌کارگیری این تکنیک و درس گرفتن از اشتباهات، فرد پس از مدتی کمتر دچار اشتباه خواهد شد.

پرسیدن سؤال از خود

افراد موفق همیشه اول از خودشان مشورت می‌گیرند و سپس به سراغ دریافت مشورت از دیگران می‌روند. پرسیدن سوالات مختلف از خود یکی از راه‌های مشورت و یکی از تکنیک های حل مسئله است. چرا که باعث ریشه‌یابی و تعیین راه حل می‌شود. 

کنار گذاشتن ترس

پس از تفکرات منفی، ترس دومین عامل استرس‌زا محسوب می‌شود. ترس مانع استفاده و اجرای راه حل‌های مختلف حل مسئله شده و فرد را از اتخاذ تصمیمات درست باز می‌دارد. 

انتخاب الگو

الگو قرار دادن افراد موفق و کمک گرفتن از ایشان هنگام مواجهه با مشکلات، از دیگر تکنیک های حل مسئله است، زیرا شخصی که به عنوان الگو انتخاب می‌شود، مسیری که فرد در ابتدای آن قرار دارد را طی کرده و با پیچ و خم‌های آن آشنایی دارد.

مشورت گرفتن

همانطور که در تکنیک های قبل بیان شد، پس از مشورت با خود مشورت با دیگران اهمیت زیادی در حل مسئله دارد. البته دریافت مشورت از هر شخصی درست نخواهد بود. بلکه انسان برای دریافت مشورت باید به سراغ افراد آگاه‌تر برود. 

راه حل جایگزین

اصلی‌ترین عامل شکست، اشتباه بودن راه حل انتخابی است. پس داشتن راه حل جایگزین که در صورت شکست بتوان آن را بکار گرفت، یک تکنیک حل مسئله کاربردی است. 

امید داشتن

ناامیدی یکی از تفکرات منفی و امید داشتن یک تفکر و نگرش مثبت است. افرادی که امید منطقی دارند هرگز دست از تلاش بر نمی‌دارند و راه‌ها و فنون مختلف را برای حل مسائل بکار می‌گیرند تا در نهایت موفق شوند. 

پایبندی به تعهدات

هر شخص در زمان انتخاب راه حل، متعهد به انجام اموری می‌شود. پایبندی به تعهدات و عمل به آن‌ها یک فن حل مسئله مهم است که چند مورد از فنون دیگر را نیز در پی خواهد داشت.

درخواست کمک از دیگران

تکیه بر علم و دانش و مهارت‌های خود یا همان اعتماد به نفس مضاعف داشتن و مغرور بودن، احتمال دارد باعث شکست شود. فرد موفق در مواقع نیاز از افراد توانمند کمک می‌گیرد.

تجزیه هدف بزرگ به اهداف کوچک‌تر

اهداف کوچک و کوتاه مدت زمانی که به درستی در کنار یکدیگر قرار بگیرند فرد را مرحله به مرحله به سمت قله و هدف نهایی هدایت خواهند کرد.

مطالعه مستمر

خواندن کتاب، روشی برای افزایش خلاقیت و استفاده از تجارب دیگران است. با مطالعه کتاب ذهن فرد روشن شده و به این ترتیب باعث پیشروی منطقی او در حل مشکلات می‌شود. 

تقویت مهارت پرسشگری

سوالی که در ذهن ایجاد می‌شود به هر روشی که شده باید پاسخ داده شود. پس در مطرح کردن سوالات نباید کم رو یا خجالتی بود. زیرا در این صورت پس از مدتی سوالات بدون پاسخ بسیاری در ذهن فرد تلنبار خواهند شد و ایجاد مشکل خواهند کرد.

واقع بینی

با استفاده از راه حل‌های رویایی برآمده از افسانه‌ها هرگز نمی‌توان مشکلات دنیای واقعی را حل کرد. پس فرد موفق فردی است که واقع بینانه به قضیه بنگرد و راه حلی منطقی برگزیند.

کنار گذاشتن قضاوت نابجا

گاهی راه حلی به ذهنمان می‌رسد یا به ما پیشنهاد می‌شود که در نگاه اول احمقانه‌ترین راه حل جلوه می‌کند در حالی که صحیح‌ترین راه حل همان است. پس هرگز نباید پیش از ارزیابی راه حل آن را قضاوت کرد.

صبر

برای رسیدن به راه حل درست باید با صبر و حوصله تمام روش‌های چهارگانه حل مسئله را طی کرد تا به نتیجه رسید. صبر یک تکنیک موثر در حل مشکلات است. 

آموزش تکنیک های حل مسئله به دانش آموزان

همانطور که در مقدمه بحث گفته شد، مشکلات و مسائل در هر مرحله‌ای از زندگی ممکن است به وجود بیایند. پس تمام افراد باید مهارت‌ها و تکنیک های حل مسئله را بیاموزند. با توجه به این که بهترین سن برای یادگیری مهارت‌ها، کودکی و نوجوانی است پس چه بهتر که این تکنیک ها هم در همین سن به افراد آموزش داده شوند.

 

تکنیک‌های حل مسئله مهارت‌های مدیریت پروژه شما را بهبود می‌بخشد.

بعضی مسائل و مشکلات کوچک هستند و به سرعت حل می‌شوند. مسائل دیگر اغلب بزرگند و برای حل آنها نیاز به زمان و تلاش بیشتری نیاز است. این مسائل اغلب باید به پروژه‌ تبدیل شوند و از تکنیک‌های حل مسئله برای به نتیجه رسیدن آن استفاده کرد. مهم نیست که مسئله‌ای که روی آن تمرکز کرده‌اید بزرگ است یا کوچک، با استفاده از رویکردهای سیستماتیک و تکنیک‌های حل مسئله مناسب، می‌توانید تأثیر بهتری در مدیریت پروژه و مدیریت مشکل داشته باشید.

این رویکرد شامل ۵ تکنیک حل مسئله است که برای بیشتر مشکلات کاربرد دارد. این تکنیک‌ها به شرح زیر است:

حالا هرکدام از تکنیک‌های بالا را به تفصیل شرح می‌دهیم تا بتوانید مدیریت حل مسئله را به بهترین شکل در سازمان خود اجرا کنید.

چگونه یک مسئله را حل کنیم؟

تعریف مسئله

مهم‌ترین قسمت حل مسئله، مرحله تعریف درست و مناسب از آن مسئله و مشکل است. نحوه تعریف و تشریح شما از مشکل، چگونگی تلاش شما را برای حل آن تعیین می‌کند.

برای مثال، اگر از یک مشتری شکایتی در مورد یکی از کارمندانتان دریافت کردید، راه حلی که برای آن درنظر می‌گیرید، بسته به نحوه تعریف شما از این مشکل دارد. اگر این مشکل را به عنوان عملکرد ضعیف از جانب تیم تعریف کنید، یک راه حل خاص را برای آن در نظر می‌گیرید و اگر این مشکل را به دلیل مشکلات سخت‌افزاری در زمینه ارتباط با مشتری در نظر بگیرید، به طبع راه حل آن متفاوت خواهد بود.

تعیین علت بروز مسئله

به محض اینکه مسئله را تعریف کردید، آماده‌اید که جلوتر بروید و شروع کنید علت‌های بروز مسئله را تعیین کنید. برای این منظور می‌توانید از نمودار تیغ ماهی استفاده کنید و علت‌های بروز این مسئله و تأثیر آن را ارزیابی کنید. اگر مسئله را به عنوان شکافی بین جایی که هستید و جایی که می‌خواهید برسید بدانید، علت‌های این مسئله موانعی برای بستن و پر کردن چنین شکافی‌هایی هستند.

در این سطح از ارزیابی مهم است که شما علت‌ها را در نظر بگیرید، نه اینکه نشانه‌های مشکل را ارزیابی کنید. اگر راه حل شما نشانه‌ها و علائم را به جای مشکل اصلی حل کند، مشکل دوباره رخ می‌دهد، چراکه اصلاً حل نشده است.

جمع‌آوری ایده‌ برای حل مسئله

زمانی که تعریف مشکل و علت‌های بروز آن را مشخص کردید، باید از خلاقیت خود و تیم خود استفاده کنید و ایده‌های متنوع و مختلف را برای رسیدن به راه حل‌های مناسب جمع‌آوری کنید. یکی از روش‌های حل مسئله، استفاده از جلسات طوفان فکری یا برین استورم است.

انتخاب بهترین راه حل

پس از جمع‌آوری ایده‌های مختلف برای حل مشکل، بهتر است سراغ یکی از تکنیک‌های خوب حل مشکل به نام ارزیابی بده_بستان اقتصادی بروید. برای اجرای ارزیابی بده_بستان اقتصادی، معیارهای انتقادی خود را برای این مشکل و مسئله مشخص کنید تا بتوانید راه حل‌های مختلف را با یکدیگر مقایسه کنید. این ارزیابی با یک ماتریس ساده انجام می‌شود. بالاترین امتیازی که یک راه حل دریافت می‌کند، بهترین راه حل شما برای این مشکل محسوب می‌شود.

عملی کردن راه حل

به محض اینکه راه حل مناسب را برای مسئله و مشکل خود پیدا کردید، باید آن را اعمال کنید. اگر مشکل شما شامل اجرای چندین عمل و اقدام است و افراد مختلف را درگیر خود می‌کند، بهتر است یک برنامه عملیاتی درست کنید و اجرای این مشکل را به عنوان یک پروژه کوچک اجرا کنید. استفاده از این رویکرد ۵ مرحله‌ای می‌تواند مهارت حل مشکل شما را بهبود ببخشد و مؤثرتر کند.

منبع: project-management-skills