انواع زنجیره تامین کدام است؟ صفر تا صد مدل‌های SCM

درک انواع زنجیره تامین و عملکردهای منحصر به فرد آنها برای کسب و کارها برای بهینه سازی عملیات، کاهش هزینه ها و افزایش کارایی بسیار مهم است.

مفهوم زنجیره تامین به جزء جدایی ناپذیر از عملیات تجاری مدرن تبدیل شده است، که از صنایع مختلف فراتر رفته و نقش اساسی در تعیین موفقیت شرکت ها دارد. تجارت الکترونیک تأثیر بسزایی بر زنجیره های تأمین گذاشته است، به طوری که انتظار می رود فروش آنلاین تا سال ۲۰۲۳ به حدود ۶.۵ تریلیون دلار برسد، که این امر نیازمند راه حل‌های زنجیره تامین کارآمدتر و انعطاف پذیرتر است.

درک انواع زنجیره تامین و عملکردهای منحصر به فرد آنها برای کسب‌وکارها برای بهینه‌سازی عملیات، کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی حیاتی است. این مقاله به دنبال رمزگشایی از مدل‌های مختلف زنجیره تامین، توضیح عملکرد آنها در زمینه‌های مختلف صنعت و اهمیت آنها در لجستیک و استراتژی کسب و کار است.

زنجیره تامین به زبان ساده: از مواد اولیه تا محصول درب منزل شما

در دنیای تجارت، اصطلاحی به نام «زنجیره تامین» (Supply Chain) وجود دارد که شاید با مفهوم دقیق آن آشنا نباشید. اما بدانید که این زنجیره در واقع همان شبکه‌ای است که یک محصول را از ابتدای شکل‌گیری تا رسیدن به دست شما طی می‌کند.

به عبارت دیگر، زنجیره تامین شامل تمام سازمان‌ها، فعالیت‌ها، منابع و فناوری‌هایی است که در خلق و فروش یک محصول نقش دارند. این زنجیره مراحلی مانند تهیه مواد اولیه، تولید، انبارداری، حمل و نقل و در نهایت، تحویل محصول نهایی به مصرف‌کننده را در بر می‌گیرد.

مدیریت کارآمد این زنجیره بسیار مهم است، چرا که بر سرعت و کیفیت رسیدن کالا به دست مشتری نهایی تاثیر مستقیم دارد. به همین دلیل، امروزه کسب و کارها از نرم افزارهای پیشرفته، یادگیری ماشین و تحلیل داده‌ها برای بهینه‌سازی فرآیندهای مختلف زنجیره تامین، از جمله پیش‌بینی تقاضا و مدیریت موجودی انبار، استفاده می‌کنند.

شایان ذکر است که زنجیره تامین ارتباط نزدیکی با مفهوم «لجستیک» دارد. لجستیک شامل تمام فعالیت‌های مرتبط با حمل و نقل، انبارداری و توزیع کالا می‌شود. بنابراین، داشتن یک استراتژی جامع برای مدیریت زنجیره تامین، در نهایت منجر به کارایی کل فرآیند و رضایت مشتری خواهد شد.

انواع زنجیره تامین و نقش آنها در صنایع مختلف

در دنیای پر‌رقابت تجارت، انواع زنجیره تامین به وجود آمده است که هر کدام برای پاسخ به نیازها و چالش‌های خاص یک صنعت طراحی شده‌اند. این مدل‌ها نقش اساسی در نحوه تامین مواد اولیه، مدیریت تولید و تحویل محصولات به مشتریان توسط کسب و کارها دارند.

۱. مدیریت زنجیره تامین جریان پیوسته (Continuous Flow)

مدل جریان پیوسته، ثبات و یکپارچگی را در زنجیره تامین به ارمغان می‌آورد. این مدل برای صنایعی با تقاضای ثابت و قابل پیش‌بینی برای محصولاتشان ایده‌آل است.

کاربرد:

• مناسب برای کسب و کارهایی با فرآیند تولید ثابت، مانند خودروسازان یا تولیدکنندگان مواد غذایی.

مزایا:

• به حداکثر رساندن بهره‌وری
• کاهش خطر کمبود موجودی کالا
• حفظ نرخ تولید ثابت

معایب:

• انعطاف‌پذیری کم در پاسخ به تغییرات ناگهانی تقاضا یا اختلالات در تامین

مثال:

• شرکت لبنیاتی که برای پاسخگویی به تقاضای ثابت مصرف‌کنندگان، به‌طور مداوم به فرآوری شیر می‌پردازد.

۲. مدیریت زنجیره تامین زنجیره سریع (Fast Chain)

مدل زنجیره تامین سریع برای صنایعی با چرخه عمر کوتاه محصولات، نوسانات بالای تقاضا و نیاز به واکنش سریع طراحی شده است.

کاربرد:

• به‌طور خاص برای خرده‌فروشان پوشاک، تولیدکنندگان لوازم الکترونیکی یا کسب‌وکارهایی که با محصولات فصلی یا ترند سر و کار دارند، مفید است.

مزایا:

• امکان واکنش سریع به روندهای بازار
• کاهش خطر مازاد موجودی کالا
• انطباق آسان با تغییر سلایق مشتریان

معایب:

• به دلیل نیاز به چابکی و سرعت، می‌تواند منجر به هزینه‌های بالاتر شود.

مثال:

• یک خرده‌فروش پوشاک که بر اساس آخرین ترندها به سرعت به طراحی، تولید و ارسال لباس می‌پردازد.

۳. مدیریت زنجیره تامین کارآمد (Efficient Chain)

مدل زنجیره تامین کارآمد در مدیریت زنجیره تامین، بر حداکثر کردن بازدهی اقتصادی از طریق ساده‌سازی عملیات و به حداقل رساندن ضایعات تمرکز دارد.

کاربرد:

• ایده‌آل برای فرآیندهای تولید انبوه که در آن‌ها حجم بالا و تولید کم‌هزینه در اولویت قرار دارد.

مزایا:

• منجر به کاهش هزینه‌ها می‌شود.
• باعث حداکثر شدن بهره‌وری و کاهش ضایعات می‌شود.

معایب:

• قابلیت انطباق کمتری با تغییرات تقاضای بازار یا اختلالات در تامین دارد.

مثال:

• شرکت‌های بزرگ تولیدکننده‌ی کالاهای مصرفی که برای حفظ رقابت‌پذیری قیمت در عین حفظ کیفیت، بر تولید حجم بالا تکیه می‌کنند.

۴. مدیریت زنجیره تامین چابک (Agile)

مدل زنجیره تامین چابک برای پاسخ سریع به تغییرات بازار و نیازهای مشتری طراحی شده است. این مدل با انعطاف‌پذیری و قابلیت وفق‌پذیری بالا شناخته می‌شود.

کاربرد:

• برای کسب‌وکارهایی که با نوسانات بالای تقاضای مشتری مانند صنعت مد یا فناوری سروکار دارند، ضروری است.

مزایا:

• امکان واکنش سریع به تغییرات بازار
• سطوح بالای خدمات مشتری
• توانایی مدیریت شرایط غیرقابل پیش‌بینی

معایب:

• می‌تواند منجر به هزینه‌های عملیاتی بالاتر شود و به یک سیستم پیش‌بینی و پاسخگویی پیچیده نیاز دارد.

مثال:

• شرکت‌های فناوری باید به سرعت با پیشرفت‌های تکنولوژیکی و ترجیحات مشتریان سازگار شوند.

۵. مدیریت زنجیره تامین منعطف (Flexible)

مدل زنجیره تامین منعطف ترکیبی از عناصر کارایی و چابکی را در خود جای می‌دهد. این مدل با هدف سازگاری سریع با تغییرات در عین حفظ به‌صرفه بودن طراحی شده است.

کاربرد:

• برای کسب‌وکارهایی که با دوره‌های فصلی فروش مواجه هستند یا نیاز به تنظیم سطوح تولید دارند، مناسب است.

مزایا:

• ایجاد تعادل بین کارایی و انعطاف‌پذیری
• واکنش مناسب به تغییرات فصلی یا نوسانات تقاضا

معایب:

• به دلیل نیاز به برقراری تعادل بین کارایی و انعطاف‌پذیری، مدیریت آن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

مثال:

• کسب‌وکارهای کشاورزی که باید بر اساس عملکرد برداشت فصلی محصولات، استراتژی‌های زنجیره تامین خود را تنظیم کنند.

۶. مدیریت زنجیره تامین سفارشی‌سازی شده (Custom Configured)

مدل سفارشی برای برآوردن نیازهای خاص مشتری یا بازار طراحی شده است. این مدل به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا محصولات یا خدمات شخصی‌سازی‌شده ارائه دهند.

کاربرد:

• برای کسب‌وکارهایی که با محصولات یا خدمات تخصصی سروکار دارند و در آن‌ها سفارشی‌سازی یک امتیاز فروش کلیدی است، بهترین انتخاب است.

مزایا:

• امکان ارائه سطوح بالای سفارشی‌سازی
• افزایش رضایت مشتری
• امکان تمایز در بازار

معایب:

• می‌تواند پیچیدگی بیشتری داشته باشد و هزینه‌های بالاتری را به همراه آورد.

مثال:

شرکت‌های خودروسازی که به مشتریان امکان سفارشی‌سازی ویژگی‌های خودروی آن‌ها را می‌دهند، به یک زنجیره تامین نیاز دارند که توانایی مدیریت مشخصات متنوع را داشته باشد.

استراتژی‌های زنجیره تامین: بهینه‌سازی، کاهش هزینه و پاسخگویی به مشتری

در دنیای مدیریت زنجیره تامین، استراتژی‌های مختلفی برای بهینه‌سازی کارایی، کاهش هزینه‌ها و پاسخگویی موثر به نیازهای مشتریان به کار گرفته می‌شود. این استراتژی‌ها که شامل CTO، MTO و MTS می‌شوند، نقش محوری در تعیین نحوه‌ی تولید و تحویل محصول دارند و تأثیر بسزایی بر موفقیت کلی عملکرد کسب و کار می‌گذارند.

۱. سفارشی‌سازی بر اساس سفارش (CTO – Configure To Order)

CTO یا «سفارشی‌سازی بر اساس سفارش»، استراتژی‌ای است که در آن محصولات پس از دریافت سفارش، مونتاژ یا پیکربندی می‌شوند. این رویکرد امکان سفارشی‌سازی بالایی را فراهم می‌کند.

کاربرد:

• ایده‌آل برای شرکت‌هایی که محصولاتی مانند رایانه یا خودرو با پیکربندی‌ها یا گزینه‌های متعدد ارائه می‌دهند.

مزایا:

• افزایش رضایت مشتری از طریق سفارشی‌سازی و کاهش موجودی کالای نهایی

معایب:

• این می‌تواند منجر به زمان انتظار طولانی‌تر برای مشتری شود و نیازمند سیستم‌های مدیریت سفارش و تولید پیچیده‌ای است.

مثال:

• یک تولیدکننده‌ی رایانه که لپ‌تاپ‌ها را بر اساس مشخصات فردی مشتری مانند حافظه، سرعت پردازنده و سایر ویژگی‌ها مونتاژ می‌کند.

۲. تولید بر اساس سفارش (MTO – Made To Order)

MTO یا «تولید بر اساس سفارش» به رویکردی اشاره دارد که در آن تولید تنها پس از دریافت سفارش مشتری آغاز می‌شود. این رویکرد اطمینان می‌دهد که محصولات مطابق با نیازهای خاص مشتری ساخته می‌شوند.

کاربرد:

• • • مناسب برای کسب‌وکارهایی که اقلام خاص، مبلمان سفارشی یا قطعات منحصر به فرد مد تولید می‌کنند.

مزایا:

• • • به حداقل رساندن ضایعات و هزینه‌های موجودی و امکان سفارشی‌سازی بالا را ارائه می‌دهد.

معایب:

• • • زمان تحویل طولانی‌تر نیازمند برنامه‌ریزی کارآمد تولید برای پاسخگویی به نیازهای مشتری است.

مثال:

• • • یک سازنده‌ی مبلمان لوکس که ساخت یک قطعه‌ی مبلمان را تنها پس از ثبت سفارش توسط مشتری آغاز می‌کند تا اطمینان حاصل شود که هر قطعه منحصر به فرد است.

۳. تولید برای انبار (MTS – Made To Stock)

MTS یا «تولید برای انبار» استراتژی‌ای است که در آن محصولات با پیش‌بینی تقاضای آتی تولید و انبار می‌شوند. این استراتژی برای تعیین حجم تولید به پیش‌بینی تقاضای کارآمد متکی است.

کاربرد:

• • • بهترین گزینه برای محصولاتی با الگوهای تقاضای ثابت، مانند کالاهای اساسی مصرفی یا پوشاک است.

مزایا:

• • • امکان در دسترس بودن فوری محصول را فراهم می‌کند که منجر به خدمات بهتر و رضایت سریع‌تر مشتری می‌شود.

معایب:

• • • ریسک مازاد تولید و موجودی اضافی در صورتی که پیش‌بینی تقاضا با دقت صورت نگیرد.

مثال:

• • • یک شرکت تولیدی که لوازم خانگی روزمره مانند مواد شوینده تولید می‌کند، جایی که تقاضا ثابت و قابل پیش‌بینی است.

مزایای انواع زنجیره‌ تامین

هر یک از انواع زنجیره‌ تامین مزایای منحصربه‌فردی را به همراه دارند که می‌توانند به طور قابل توجهی بر کارایی عملیاتی و پاسخگویی به بازار یک کسب و کار بیافزایند. برای مثال، مدل‌هایی مانند جریان پیوسته و زنجیره تامین چابک، قابلیت پیش‌بینی و انعطاف‌پذیری را ارائه می‌دهند که در محیط پر‌سرعت بازار امروز حیاتی هستند.

مدل جریان پیوسته:

• • • تضمین خط تولید ثابت و بدون وقفه
    • ایده‌آل برای پاسخگویی به سطوح تقاضای ثابت
    • به حداکثر رساندن بهره‌وری و کاهش هزینه‌های مرتبط با فرآیندهای تولید با توقف و راه‌اندازی مجدد

مدل زنجیره تامین چابک:

• • • امکان واکنش سریع به تغییرات بازار و روندهای مصرف‌کننده
    • ایجاد مزیت رقابتی در صنایع با تقاضای غیرقابل پیش‌بینی

این مدل مشابه مدل‌های سفارشی‌سازی‌شده و زنجیره سریع، بر نیازهای خاص بازار تمرکز دارند.

مدل سفارشی‌سازی‌شده:

• • • امکان شخصی‌سازی بالا
    • افزایش رضایت و وفاداری مشتری

مدل زنجیره سریع:

• • • برای کسب‌وکارها در بخش‌های پر‌تحرک مانند مد یا فناوری که در آن‌ها رسیدن اولین نفر به بازار می‌تواند موفقیت را تعیین کند، حیاتی است.

انواع مختلف زنجیره تامین به طور کلی اطمینان می‌دهند که شرکت‌ها می‌توانند به طور کارآمد و مؤثر به نیازهای مختلف بازار و انتظارات مشتری پاسخ دهند.

اهمیت مدیریت زنجیره تامین

مدیریت زنجیره تامین (SCM) نقش محوری در اجرای موفق و عملیاتی کردن انواع زنجیره تامین را ایفا می‌کند. مدیریت زنجیره تامین کارآمد تضمین می‌کند که محصولات مناسب در زمان مناسب، به مکان مناسب و با کمیت درست تحویل داده شوند که این امر برای دستیابی به برتری عملیاتی و رضایت مشتری اساسی است.

عوامل مورد توجه در مدیریت زنجیره تامین:

• • • تامین مواد اولیه
    • فرآیندهای تولید
    • مدیریت موجودی کالا
    • کانال‌های توزیع
    • تقاضای مشتری

علاوه بر این، مدیریت زنجیره تامین تنها در مورد کارایی لجستیکی و عملیاتی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه جنبه‌هایی مانند موجودی مدیریت‌شده توسط فروشنده، برنامه‌ریزی تقاضا و پیش‌بینی تقاضا را نیز در بر می‌گیرد که به کاهش هزینه‌ها و بهبود سود نهایی کمک می‌کند.

تاثیر انواع زنجیره تامین بر لجستیک

نوع انتخاب‌شده‌ی زنجیره تامین تأثیر مهمی بر عملیات لجستیکی یک شرکت دارد. برای نمونه، یک زنجیره تامین چابک به یک سیستم لجستیکی انعطاف‌پذیر نیاز دارد که توانایی پاسخگویی سریع به الزامات در حال تغییر را داشته باشد. این ممکن است شامل داشتن سیستم‌های مدیریت پویای انبارداری و راه‌حل‌های حمل و نقل چند منظوره باشد که بتوانند به سرعت سازگار شوند.

به طور مشابه، یک زنجیره تامین جریان پیوسته نیازمند لجستیکی است که بتواند از حرکت ثابت و بدون وقفه کالا پشتیبانی کند، که این امر ممکن است شامل مسیرهای حمل و نقل مداوم و قابل اعتماد و روابط پایدار و بلندمدت با ارائه‌دهندگان خدمات لجستیک باشد.

در مقابل، مدل‌های سفارشی‌سازی‌شده و زنجیره سریع به لجستیکی نیاز دارند که بتواند به طور کارآمد تقاضاهای مختلف را مدیریت کند. این ممکن است به معنای داشتن قابلیت افزایش سریع مقیاس عملیات لجستیکی یا استقرار کانال‌های توزیع مختلف بر اساس نیازهای متغیر مشتری باشد.