اقتصاد دیجیتال چیست؟

اقتصاد دیجیتال چیست؟

اقتصاد دیجیتال به فعالیت‌های اقتصادی گفته می‌شود که از اتصال افراد، کسب‌وکارها، دستگاه‌ها، داده‌ها و عملیات از طریق فناوری دیجیتال پدید می‌آید. این مفهوم شامل ارتباطات و تراکنش‌های آنلاین در بخش‌های مختلف و فناوری‌هایی مانند اینترنت، فناوری تلفن همراه، کلان‌داده و فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) می‌شود.

اقتصاد دیجیتال به دلیل وابستگی به فناوری دیجیتال، تراکنش‌های آنلاین و تأثیر تحول‌آفرین آن بر صنایع سنتی، با اقتصاد سنتی متفاوت است. نوآوری‌های دیجیتال مانند اینترنت اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی (AI)، واقعیت مجازی، بلاک‌چین و وسایل نقلیه خودران همگی در ایجاد یک اقتصاد دیجیتال نقش دارند.

اقتصاد دیجیتال چگونه شکل گرفت؟

برای اولین بار، دون تاپسکات در کتاب پرفروش خود در سال ۱۹۹۵ با عنوان «اقتصاد دیجیتال: وعده و خطر در عصر هوش شبکه‌ای» اصطلاح «اقتصاد دیجیتال» را به کار برد.

در اوایل پیدایش این مفهوم، به دلیل وابستگی به اتصال اینترنت، گاهی اوقات از اقتصاد دیجیتال با عنوان اقتصاد اینترنتی، اقتصاد جدید یا اقتصاد وب یاد می‌شد. با این حال، اقتصاددانان و رهبران کسب‌وکار بر این باورند که اقتصاد دیجیتال پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر از اقتصاد اینترنت است. طبق یکی از تعاریف، اقتصاد دیجیتال به سادگی به ارزش اقتصادی ناشی از اینترنت اشاره دارد.

اقتصاد دیجیتال نشان‌دهنده گذر از انقلاب صنعتی سوم به انقلاب صنعتی چهارم است. انقلاب صنعتی سوم – که گاهی اوقات به انقلاب دیجیتال نیز معروف است – به تغییراتی اشاره دارد که در اواخر قرن بیستم با گذر از دستگاه‌های الکترونیکی و مکانیکی آنالوگ به فناوری‌های دیجیتال رخ داد. انقلاب صنعتی چهارم بر پایه انقلاب دیجیتال بنا شده است، زیرا فناوری‌های امروز همچنان به پیوند دنیای فیزیکی و دنیای مجازی ادامه می‌دهند.

همه‌گیری کووید-۱۹ با ضروری شدن دورکاری، خرید آنلاین، پزشکی از راه دور و سرگرمی‌های دیجیتال در دوران قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی، بیش از پیش به رشد اقتصاد دیجیتال سرعت بخشید. اقتصاد دیجیتال همچنان با سرعت در حال تکامل و گسترش است و فناوری‌های نوظهور و نوآوری‌ها مسیر آن را شکل می‌دهند.

نمونه‌های برجسته از تکامل اقتصاد دیجیتال

اقتصاد دیجیتال از زمان پیدایشش تاکنون به طور قابل توجهی تکامل یافته است. نمونه‌های زیادی از شرکت‌های سنتی وجود دارند که برای موفقیت در اقتصاد دیجیتال متحول شده‌اند.

در ادامه به برخی از نمونه‌های برجسته تکامل اقتصاد دیجیتال اشاره می‌کنیم:

• ظهور تجارت دیجیتال و تجارت الکترونیک: ظهور تجارت الکترونیک – که در آن پلتفرم‌هایی مانند آمازون، علی بابا و ای‌بی خرید و فروش آنلاین را متحول کرده‌اند – باعث بازسازی خرده فروشی و ایجاد فناوری‌ها و مدل‌های کسب‌وکار جدید شده است.
• رسانه‌های اجتماعی: ظهور پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، توییتر، اینستاگرام و لینکدین نحوه ارتباط، اتصال و تبلیغ محصولات را تغییر داده است.
• افزایش پذیرش دورکاری: همه‌گیری کووید باعث تغییر در فرهنگ محیط کار شد، زیرا افراد بیشتری دورکاری را پذیرفتند و از برنامه‌هایی مانند زوم، اسلک و تیمز مایکروسافت برای همکاری آنلاین استفاده کردند. اقتصاد دیجیتال در نتیجه این روند که نحوه عملکرد و مدیریت نیروی کار توسط کسب‌وکارها را بازسازی کرده است، تکامل یافته است.
• رویکرد همه‌کاناله به فروش: بسیاری از خرده‌فروشان از طریق کانال‌های متعدد مانند فروش آنلاین و اپلیکیشن‌های موبایل به مشتریان دسترسی پیدا می‌کنند و به آن‌ها خدمات ارائه می‌دهند. این امکان را به آن‌ها می‌دهد که خریداران را شناسایی کنند، چه به صورت آنلاین و چه حضوری خرید کنند. آن‌ها می‌توانند داده‌های فروش هر مشتری را جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل کنند تا علایق آن‌ها را بهتر درک کرده و از آن داده‌ها برای برقراری ارتباط با مشتریان از طریق رسانه‌های اجتماعی استفاده کنند و در نتیجه خدمات بهتر، فروش بالاتر و وفاداری بیشتر به برند را به ارمغان آورند.
• هوش مصنوعی و اتوماسیون: اتوماسیون و هوش مصنوعی به طور قابل توجهی بر اقتصاد دیجیتال تأثیر گذاشته‌اند. دستیارهای مجازی، چت‌بات‌ها و الگوریتم‌های توصیه‌گر مبتنی بر هوش مصنوعی، تجربه مشتری را بهبود می‌بخشند و خدمات شخصی‌سازی‌شده‌تری ارائه می‌دهند.
• پرداخت‌های دیجیتال و ارزهای دیجیتال: سیستم‌های پرداخت دیجیتال مانند پی‌پل، ونمو و کیف پول‌های موبایل نحوه انجام تراکنش‌های مالی توسط افراد را تغییر داده‌اند.
• سرگرمی دیجیتال: صنعت سرگرمی با ظهور سرویس‌های استریمینگ مانند نتفلیکس، اسپاتیفای و یوتیوب، تغییرات قابل توجهی کرده است. این پلتفرم‌ها با ارائه دسترسی لحظه‌ای به مجموعه‌ای از محتوا، مصرف رسانه را متحول کرده‌اند.
• پزشکی از راه دور: همه‌گیری کووید-۱۹ با امکان دسترسی به مراقبت‌های پزشکی از راه دور از طریق پلتفرم‌های دیجیتال، گسترش پزشکی از راه دور را تسریع کرد. امروزه، خدمات بهداشت و سلامت آنلاین جزء مهمی در ارائه خدمات درمانی است.
• اقتصاد اشتراک‌گذاری: اقتصاد اشتراک‌گذاری، همان‌طور که در پلتفرم‌های اوبر، ایربی‌ان‌بی و تسک‌رابيت نشان داده شده است، نحوه به اشتراک گذاشتن منابعی مانند خودرو، اقامتگاه و خدمات را تغییر داده است. به اشتراک گذاری همتا به همتا، صنایع سنتی را بازسازی کرده و فرصت‌های کسب‌وکار جدیدی را ایجاد کرده است.

فناوری‌هایی که اقتصاد دیجیتال را سرعت می‌بخشند

اقتصاد دیجیتال با استفاده از فناوری‌های جدیدی که باعث بهبود اتصال، امکان خودکارسازی، پیشبرد تحلیل داده‌ها و ایجاد چشم‌اندازهای تجاری جدید می‌شوند، به سرعت در حال گسترش است.

برخی از فناوری‌های رایج که اقتصاد دیجیتال را سرعت می‌بخشند عبارتند از:

• هوش مصنوعی (AI): فناوری‌های هوش مصنوعی، از جمله هوش مصنوعی تولیدکننده، یادگیری ماشین و پردازش زبان طبیعی، اتوماسیون، تحلیل داده‌ها و تصمیم‌گیری را برای سازمان‌ها در صنایع مختلف تسهیل می‌کنند. کسب‌وکارها می‌توانند با کمک سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، حجم زیادی از داده‌ها را تجزیه و تحلیل کنند، تجربه مشتری را بهبود بخشند، فعالیت‌ها را خودکار کنند و بهره‌وری عملیاتی را افزایش دهند.
• شبکه 5G: فناوری 5G امکان دانلود سریع، تأخیر کم و اتصال گسترده‌ای از دستگاه‌ها را فراهم می‌کند. 5G مزایای زیادی را ارائه می‌دهد، از جمله تسهیل انتقال روان داده‌ها، بهبود تجربیات موبایلی و تقویت توسعه برنامه‌ها و خدمات نوآورانه.
• Wi-Fi 6: Wi-Fi 6 که با نام 802.11ax نیز شناخته می‌شود، در مقایسه با استانداردهای قدیمی‌تر Wi-Fi، سرعت انتقال داده سریع‌تر، تأخیر کمتر و کارایی بیشتر شبکه را ارائه می‌دهد.
• واقعیت افزوده و واقعیت مجازی: فناوری‌های واقعیت افزوده و واقعیت مجازی با توسعه تجربیات و شبیه‌سازی‌های فراگیر، بازی، آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و آموزش را متحول می‌کنند.
• بلاک‌چین: فناوری بلاک‌چین امکان ثبت و تأیید غیرمتمرکز و ایمن تراکنش‌ها را فراهم می‌کند. این فناوری نیاز به واسطه‌ها را از بین می‌برد و شفافیت، تغییرناپذیری و قابلیت اعتماد تراکنش‌های دیجیتال را تضمین می‌کند. این فناوری در حال تحول صنایع مختلف از جمله امور مالی، مدیریت زنجیره تأمین و مراقبت‌های بهداشتی است.
• اینترنت اشیاء (IoT): اینترنت اشیاء سیستمی از حسگرها و دستگاه‌های شبکه‌ای است که برای جمع‌آوری و تبادل داده‌ها استفاده می‌شود. این فناوری با امکان ادغام اشیاء فیزیکی با دنیای دیجیتال، امکانات جدیدی برای اتوماسیون، نظارت لحظه‌ای و بینش مبتنی بر داده ایجاد می‌کند. خانه‌های هوشمند، شهرهای هوشمند، کشاورزی و اتوماسیون صنعتی تنها چند مورد از حوزه‌هایی هستند که در آن‌ها برنامه‌های کاربردی اینترنت اشیاء در حال بهبود بهره‌وری، بازدهی و راحتی هستند.
• رایانه کوانتومی: محاسبات کوانتومی در حالی که هنوز در مراحل اولیه است، می‌تواند مشکلات پیچیده را با سرعت‌هایی که قبلاً هرگز شنیده نشده حل کند. این فناوری در رمزنگاری، علم مواد و بهینه‌سازی کاربرد دارد.

مزایای اقتصاد دیجیتال

اقتصاد دیجیتال مزایای متعددی را به همراه دارد که به گسترش سریع و تأثیر مثبت آن بر صنایع مختلف کمک کرده است:

• افزایش بهره‌وری: کسب‌وکارها می‌توانند با استفاده از فناوری دیجیتال برای خودکارسازی عملیات و فرآیندهای خود، بهره‌وری و کارایی خود را بهبود بخشند.
• کاهش هزینه‌ها: رایانش ابری و چارچوب‌های دیجیتال نیاز به زیرساخت فیزیکی عظیم و هزینه‌های سرمایه‌ای را از بین می‌برد و سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا در صورت نیاز مقیاس خود را بالا و پایین ببرند.
• دسترسی گسترده‌تر: کسب‌وکارها می‌توانند از طریق پلتفرم‌ها و فناوری‌های آنلاین جایگاه جهانی ایجاد کنند و بدین ترتیب پایگاه مشتریان و فرصت‌های بازار خود را گسترش دهند.
• دسترسی به داده‌های بیشتر: اقتصاد دیجیتال حجم زیادی داده تولید می‌کند که می‌توان آن‌ها را برای به دست آوردن بینش، روندها و تصمیم‌گیری مبتنی بر داده تجزیه و تحلیل کرد. کسب‌وکارها می‌توانند از این دسترسی به داده برای درک بهتر رفتار مشتری، سفارشی‌سازی تجربه‌ها و افزایش اثربخشی عملیاتی استفاده کنند.
• راحتی بیشتر: مصرف‌کنندگان می‌توانند کالاها و خدمات دیجیتال را از هرجایی که هستند، خریداری کنند. تجارت الکترونیک و تجارت موبایلی به مشتریان امکان می‌دهد در هر زمان و هر کجا که بخواهند محصولات را خریداری کنند.
• بهبود تجربه مشتری: کسب‌وکارها می‌توانند از طریق کانال‌های دیجیتال و چت‌بات‌ها، خدمات سریع‌تر و پاسخگوتری به مشتری ارائه دهند.
• شخصی‌سازی: کسب‌وکارها می‌توانند با استفاده از تجزیه و تحلیل داده‌ها و هوش مصنوعی، محصولات، خدمات و کمپین‌های بازاریابی را سفارشی‌سازی کنند که در نهایت منجر به بهبود رضایت مشتری می‌شود.

معایب اقتصاد دیجیتال

در حالی که اقتصاد دیجیتال مزایای زیادی را به همراه دارد، چالش‌های زیر را نیز به وجود می‌آورد:

• نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی و امنیت: اقتصاد دیجیتال به طور قابل توجهی به جمع‌آوری و ذخیره‌سازی داده‌های شخصی وابسته است که می‌تواند منجر به مسائل مربوط به حریم خصوصی داده‌ها و امنیت شود. رویدادهایی مانند نقض داده‌ها، حملات سایبری و دسترسی غیرمجاز به سوابق خصوصی می‌تواند منجر به ضررهای مالی، سرقت هویت و پیامدهای نامطلوب مختلف شود.

• موج‌های اختلال: اقتصاد دیجیتال باعث ایجاد شرکت‌های جدید و روش‌های جدید تعامل شده است. با این حال، بسیاری از شرکت‌ها و صنایع که نتوانستند از فناوری‌ها برای تغییر عملیات خود استفاده کنند، با کاهش فروش، کاهش سهم بازار و حتی فروپاشی کامل مواجه شده‌اند. برای مثال، بلاک‌buster و سایر فروشگاه‌های اجاره محتوا که به اندازه کافی سریع فناوری استریمینگ را اتخاذ نکردند، مجبور به تعطیلی فعالیت‌های خود شدند. صنعت تاکسیرانی نیز نمونه دیگری است، زیرا در رقابت با اوبر و لیفت که استفاده از آن‌ها برای مشتریان آسان‌تر است، با مشکل مواجه است.

• جایگزینی مشاغل: اتوماسیون و دیجیتال‌سازی می‌توانند مشاغل را از بین ببرند و برخی از نقش‌ها را منسوخ کنند. افراد ممکن است برای ادامه اشتغال، نیاز به کسب مهارت‌های جدید داشته باشند که می‌تواند منجر به بیکاری موقت و اختلالات اقتصادی شود.

• انحصار: دیجیتالی شدن اقتصاد منجر به قدرت گرفتن تعداد محدودی از شرکت‌های بزرگ مانند اپل، آمازون و گوگل شده است که در نتیجه آن شرایط انحصاری در بخش‌های خاصی ایجاد می‌شود.

• شکاف دیجیتال: وجود شکاف دیجیتال، که به معنای نابرابری بین کسانی که به فناوری دسترسی دارند و کسانی که دسترسی ندارند، یکی از معایب برجسته اقتصاد دیجیتال است. این شکاف می‌تواند منجر به نابرابری در دسترسی به اطلاعات، آموزش، فرصت‌های شغلی و پیشرفت اقتصادی شود.

• ردپای محیطی: مصرف انرژی توسط اقتصاد دیجیتال در مراکز داده و تولید دستگاه‌های الکترونیکی پیامدهای زیست‌محیطی دارد. تقاضای روزافزون برای خدمات دیجیتال منجر به افزایش انتشار کربن، زباله‌های الکترونیکی و ردپای محیطی بزرگ‌تر می‌شود.